Fan/modul kodi

Kreditning tamoyillari. Kreditning ob’ ektlari va sub’ ektlari.
Kredit munosabatlari iktisodiyotda mavjud anik uslubiy asoslarga tayanadi. Uning 
asosiy elementlari bo’ lgan ssuda kapitali bozori operatsiyalari ma’ lum tamoyillar 
asosida olib boriladi. Bu tamoyillar kredit rivojlanishining birinchi boskichida ko’ zga 
tashlangan edi. Keyinchalik esa ular umumdavlat va xalkaro kredit konunchiligida 
yakkol uz aksini topdi.
Iqtisodiy kategoriya sifatida kredit bir necha tamoyillarga ega. 
Bular kreditning qaytarib berishliligi, kreditning muddatliligi, kreditning 
ta’ minlanganligi, maqsadliligi va to’ lovlilik tamoyillaridir.
Kreditning qaytarib berishlilik tamoyili. 
Bu tamoyil kreditning mustakil iktisodiy kategoriya ekanligi shartidir, kaytib berishlik 
kreditning umumiy belgisi hisoblanadi, kaytib berishlilik o’ z-o’ zidan vujudga 
kelmaydi: u moddiy jarayonlarga, qiymatning aylanishini tugashiga asoslanadi. Ammo 
doiraviy aylanishning tugashi – bu qaytarib berishi emas, fakat qaytarib berish uchun 
zamin tayyorlashdir. Kreditni qaytarish aylanishdan chikkan mablag’ lar qarz oluvchiga 
pul mablag’ larining qaytarish imkoniyatini bergan taqdirda qaytariladi, qaytarib 
berishlilik ikki yoklama jarayonni ifoda etadi, u kreditor uchun xam, qarz oluvchi uchun 
xam bir xil darajada muximdir. 
Qiymatni qaytaruvchi xarakatida xukukiy tomoni xam muximdir. Muayyan bir 
muddatga beriladigan kiymatga egalik xukuki kreditordan qarz oluvchiga o’ tmaydi. 
Qarzga beriladigan kiymat fakat muayyan bir muddatgina o’ z egasi qo’ lidan 
uzoqlashadi, lekin egasini o’ zgartirmaydi. 
Bo’ sh turgan resurslarni akkumulyatsiya qiluvchi banklar bu resurslardan o’ z 
resurslari sifatida foydalana olmaydi. Bank qarzga beruvchi mablag’ ning egasi bo’ lib 
korxona, tashkilot, alohida shaxslar xisoblanadi. Qaytarib berishlilik muayyan 

---

146 
shartnomada o’ zining o’ rnini topadi. Qaytarib berishlilik ob’ ektiv belgi xisoblanadi. 
Kreditni qaytarib berishlilik tomoni uni boshqa iqtisodiy kategoriyalardan, shu 
jumladan, moliyadan farq qilish imkonini beradi. Kreditdan samarali foydalanish 
asosidagi qaytarib berishlilik – butun bank faoliyatining markaziy punkti hisoblanadi. 
Kreditning bu tamoyili amaliyotda kredit va undan foydalanganlik uchun foiz 
summasini kredit bergan muassasa hisobiga ko’ chirish yo’ li bilan to’ lanadi. Shu 
yo’ l bilan banklar kredit resurslarining qayta tiklanishini ta’ minlaydilar. Sobiq ittifok 
davrida markazlashgan rejali iktisodiyot sharoitida kreditlashning «qaytarilmagan 
ssuda» deb ataladigan norasmiy tushunchasi bor edi. Kreditlashning bu shakli xalq 
xo’ jaligining ko’ p tarmoklarida ayniksa qishloq xo’ jaligi soxasida keng tarqalgan 
edi. Kredit davlat banki tomonidan qarz oluvchining moliyaviy ahvolini hisobga 
olmagan holda berilar edi. O’ zining iqtisodiy mohiyatiga ko’ ra qaytarilmaydigan 
ssudalar byudjet subsidiyalarini qo’ shimcha shakli sifatida namoyon bo’ ladi. Bozor 
iqtisodiyoti sharoitida «qaytarilmas kredit» tushunchasi bozor iktisodiyoti tamoyillariga 
yot bo’ lib bunday kreditning amaliyotda bo’ lishi iktisodiyot uchun juda xavfli 
hisoblanadi.