Fanlari kafedrasi mashina detallari fanidan ma’ruzalar matni angren-2008

rasm

Konussimon g’ildiraklar tishlarning tanada joylashishiga qarab to’g’ri, qiya (qiyshiq) va doiraviy tishli turlarga bo’linadi.
Biz quyida to’g’ri tishli konussimon uzatma bilan tanishamiz.
Val o’qlarining o’zaro kesishuvchi ularning tayanchlarini joylashtirishni qiyinlashtiradi va g’ildiraklarning biri faqat bir tomonda joylashgan tayanchga o’rnatiladi. Bu xol ish jarayonida tishlarda dinamik kuchlar paydo bo’lishiga sabab bo’ladi. Bundan tashqari konussimon uzatmalarda bo’ylama kuchning qiymati kata bqladi, bu o’q navbatida tayanchlarning tuzilshini murakkablashtirishga olib keladi. Yuqorida sanab o’tilgan kamchiliklar bo’lishiga qaramasdan konussimon uzatmalardan keng foydalaniladi.

Uzatishlar nisbati.

l
Bu uzatmalarda xam uzatishlar nisbati friktsion uzatmalardagi kabi topiladi.

1  2
_      90⁰
bo’lganda

i  ^1
_ ^de2
 tg 2  ¹
 ctg


₂ d_e1 tg1

1
bu erda
d_e1ваd_e2
– g’ildiraklar tashqi bo’luvchi diametrlari.

Uzatishlar soni
u  ^Z2
Z1
Konussimon to’g’ri tishli uzatmalarda uzatishlar soni u=2-3 oralig’ida bo’lsa, qiya tishli uzatmalarda u=6.3 bo’ladi.

Asosiy geometrik nisbatlar.

Rasm

1. Etaklanuvchi g’ildirak tishlari bqluvchi aylanasining diametri quyidagicha hisoblanadi.

^de2
 165

bu erda: v_n – konussimon – g’ildiraklarning yuklanish qobilyati tsilindrik g’ildiraklarnikiga qaraganda kamligini hisobga oluvchi koeffitsent bo’lib, qiymati – 0.85;

K_nv – kuchlanishning tish yuzasida notekis taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffitsent (qiymati jadvaldan olinadi);
 _D – tish eni koeffitsenti ( _D  0.166 )
T₂ – etaklanuvchi g’ildirak validagi burovchi moment, N. Mm;
_ _{H } – kontakt kuchlanishning ruxsat etilgan qiymati; MPa;
d_a2 – ning hisoblangan qiymati, yaxlitlab olinadi.

2. 
   a) boshlang’ich konus burchagi aniqlanadi.
   

₁  arctgu
_2  90  ₁
b) tashqi konus masofasi
R  ^de2 cos
e ₂ 1
v) g’ildirak tishi qismining eni
в  0.285□R_e .мм

2. 
   Uzatma g’ildiraklarining yon moduli
   

_{m } 14□K _{f } □T_{2 мм}

v

e
f ^□de2 ^{в } А ^
V_F – qo’shma koeffitsent bo’lib, qiymati V_F = 0.85. Modulning qiymati 0.0001 aniqlikgacha yaxlitlab olinadi.

2. 
   Uzatma g’ildiraklaridagi tishlar soni
   

2
_{Z } ^de 2
^me

Z  ^Z2
 _u
Z  ^Z2
 _u

tishlar soni yaxlitlabolinadi.

2. 
   Uzatish sonining hisobiy qiymati
   

x
U  ^Z2 ; U 
Z_1
U ^{□100% } ^4%

2. 
   Uzatma g’ildiraklarining geometrik o’lchamlari:
   
   1. 
      g’ildiraklarining tashqi bo’luvchi aylanalarning diametrlari
      

d_e1  m_e □Z_1 ;

d_e2  m_e □Z_{ 2}

2. 
   Tish kallagi va oyog’ining balandliklari
   

^hae1 ^{ h}ae2 ^{ m}e
h_fe1  h_fe2  1.2□m_e ;
v) Tish cho’qqisining tashqi diametrlari
d_ae1  d_e1  2m_e cos₁
. d_ae2  d_e2  2m_e cos₂
g) Tish botig’idan o’tuvchi aylana diametrlari
d _fe1  d_e2  2.5m_e cos₁
d _fe2  d_e2  2.5m_e cos₂

4. 
   konus yasovchisining tashqi uzunligi:
   

yoki,
R_e 


R_e 
^de1
2sin
_ m_e Z₁
2 sin 

1 1

4. 
   konus yasovchisining o’rtacha uzunligi
   

R  R_e  0.5в
j) Tish botig’ining burchagi

f
tg  ^hfe
R_e

19624-74 GOSTga ko’ra
^a1 ^{ } f 2 ^;a 2 ^{ }f 1
bu erda,

_a = Tish kallagining burchagi

1. 
   
   в
   shesternya bo’luvchi aylanasining diametri
   

d₁  mZ_1
 d_e1  в sin ₁
 d_e1 

bu erda v – g’ildirak tishli qismining eni.
Tenglikning har ikkala tomonini Z₁ ga bo’lib, o’rtacha modul’ qiymatini topamiz.

m  m_e

• 
  в sin ₁
  

Z₁

Uzatmadagi kuchlar.

Konussimon to’g’ri tishli uzatmalardagi kuchlar tish kesimining o’rta o’lchamlari bo’yicha aniqlanadi.

Rasm

Ilashishda bo’lgan konussimon g’ildirakli uzatmalarning vallariga F_t aylana kuch, F_r radial (val o’qiga tik) kuch hamda val o’qi bo’ylab yo’nalgan F_a kuchlar ta’sir etadi. Ularning qiymatlari va o’zaro bog’liqligi haqidagi ma’lumotni yuqoridagi shakldan tushunib olish qiyin emas.

Umumiy F_n1 kuch yo’nalishiga tik ta’sir etadi. Bu kuch ta’sir .etuvchilaariga ajratilsa, biri aylana kuch F_t1 ni , ikkinchisi F_a1 va F_v1 ning umumiy ta’sir etuvchisi F_v1 ni xosil qiladi. Demak, F_v1 kuch tashkil etuvchilariga ajratilsa, F_a1 va F_vi xosil bo’ladi. Binobarin, quyidagilarni yozish mumkin:

Aylana kuch
_{F } 2T₂
t _d
, bu erda

m2
d_m2  0.857d_e2
radial va o’q bo’ylab yo’nalgan kuchlar
F_a1  F_{r 2}  F_t tg₁ sin 
F_r1  F_{a 2}  F_t tg₁co s
G’ildiraklarning ilashishida xosil bo’ladigan egilishdagi kuchlanish.

1. 
   etaklanuvchi g’ildirak uchun
   

^_{F 2} ^{ K}_{F } ^□K_Fv ^□Y_{F 2} ^□F_t ^/ ^вm_e^v_F  ^ ^_F ₂
K_F/2 – kuchning tish yuzasida notekis taqsim. K_Fv - tish yuzasining qattiqligini xisobga oladi. Y_F2- tish shakli koeffitsenti.

2. 
   etaklovchi g’ildirak uchun.
   

1
^F1 ^{ }F 2 ^YF1 ^{/ Y}F 2 ^{  }F1 ^
Uzatma g’ildiraklaridagi xisobiy kontakt kuchlanish


_H  2120

Ushbu ifodaning qiymati bilan kontakt kuchlanishning ruxsat etilgan kuchlanish
^{qiymati o’rtasida quyidagicha bog’lanish bor, ya’ni H } ^{0.8  1.1}^H ^.МПа
K_{H } – kuchlanishning tish yuzasida notekis taqsimlanishi
V_H – ilashish namligini hisobga oluvchi koeffitsent V_H=0.85

Xisoblash ketma – ketligi.

1. Uzatma g’ildiraklari uchun material tanlanadi.

_2. Egilishdagi ruxsat etilgan kuch aniqlanadi.
_3. G’ildirak tishlari soni aniqlanadi Z₁=18 - 25 tavsiya etiladi.Z₂ =Z₁u ifodadan xisoblanadi va topilgan qiymat yaxlitlanadi.
_4. Boshlang’ich konus burchagi:
₂  arctgu
₁  90  _2
5. Tish shaklining koeffitsenti Y_F jadvaldan ekvivalent tishlar soniga

^Zекв1
_ Z₁
cos
^{; Z}экв 2
_ ^Z 2
cos
nisbatdan topiladi.

1 2


_6. Uzatmaning o’rtacha moduli hisoblanadi


^mtm


 1.45

Bu erda 
 K /(2  K ) sin  tish eni koeffitsenti K  ^в  0.285

R
вd вe ве 1 ве
e
__{F }– egilishdagi ruxsat etilgan kuchlanish, MPa.
_7. Etaklovchi g’ildirakning o’rtacha diametri aniqlanadi: d_m1=m_tm Z₁

_8. Etaklovchi g’ildirakning tish soni aniqlanadi:
в   _вd □d_m1

_9. Uzatma g’ildirak tishlarining tashqi moduli aniqlanadi: m  m

• 
  в sin ₁
  

Z
e tm
1
_10. Uzatma g’ildiraklarining geometrik o’lchamlari aniqlanadi.
_11. G’ildiraklarning ilashishda xosil bo’ladigan kuchlarning qiymati aniqlanadi.

_12. Egilishdagi kuchlanish qiymati hisoblanadi. Unga ko’ra bajarilsa, uzatma to’g’ri hisoblangan bo’ladi.