Fanlari kafedrasi mashina detallari fanidan ma’ruzalar matni angren-2008

Shponkali birikmalar hisobi.

Prizmatik shponkali birikmalar ezilishga va kesilishga hisoblanadi. Ezilishga hisoblanganda quyidagi shart bajarilishiga erishish zarur

^ эз
_ F_t ^Sэз
 [ _эз
], Н / мм²

Bu erda
S_ez = (h – t₁- f)l_h = (h – t₁ – 0.06 h)l_h = (0.94h – t₁ ) l_h –shponka uzatayotgan kuch, H:
S - shponkaning ezilish yuzasi, mm²; f=0.06h– shponka faskali, mm;

Yuqoridagilarni hisobga olgan holda prizmatik shponkali birikmalarni ezilishga hisoblash formulasini quyidagi ko’rinishda yozishimiz mumkin.

^ эз
_ 2Т
d (0 / 94h  t


1 ^)l?
 [ _эз
], Н / мм²

bu erda
T – burovchi moment, N.mm; d- val diametri, mm;
(0.94h – t₁)– gupchak o’yiqchasining ish chuqurligi, mm; h – shponka balandligi, mm;
t₁ – val o’yiqchasining ish chuqurligi;
[σ_ez] – ruxsat etilgan ezuvchi kuchlanish, N/mm²; l_h– shponkaning ish uzunligi, mm.
Prizmatik shponkalar kesilishga quyidagi formuladan hisoblanadi.

F_t
 _эз  _S 
см
bu erda
l_h =l – v, mm
Segment shponkalar ham prizmatik shponkalar singari ezilish va kesilishga hisoblanadi.

^ эз
_ 2T
d (h  t)l
^ ^{ эз}
^{, Н / мм2}

bu erda
l– shponka uzunligi , mm;
(h-t) - gupchak o’yiqchasining ish chuqurligi,mm;

^ кес
_ 2T dвl
^ ^
кес
^{, Н / мм2}

bu erda v – shponka eni, mm;
[τ_kes]– ruxsat etilgan kesuvchi kuchlanish N/mm²

Shponkali birikmalarni hisoblash ketma-ketligi.

Boshlang’ich qiymatlar:

1. 
   Burovchi moment. T
   
2. 
   Val diametri d
   
3. 
   Gupchak uzunligi L_gup
   
4. 
   Ish sharoiti
   

Hisoblash ketma-ketligi:

1. 
   Nagruzka harakteri va qiymati, burchak tezlik, biriktiriladigan detal tuzilishi, mashina tipiga bog’liq holda shponkali birikma turi tanlanadi.
   
2. 
   val diametri d ni bilgan holda standart qatordan shponkaning v x h qiymatlari qabul qilinadi.
   
3. 
   Gupchak uzunligiga bog’liq xolda standart qatordan shponka uzunligi tanlanadi. Shponka uzunligini l ≤ 1.5 d qiymatda, gupchak uzunligidan
   

kichik qilib olish tavsiya qilinadi. Prizmatik shponka uzunligi gupchak uzunligidan 5÷10 mm kichik qilib olish maqsadga muvofiq.

4. 
   Shponkaning mustahkamligi kesilishga va ezilishga hisoblanadi, hamda ruxsat etilgan qiymatlar bilan taqqoslanadi. Agar hisoblangan qiymat, ruxsat etilgan qiymatdan 5 % ko’p qiymatga farq qilsa, shponkaning uzunligi va shunga mos ravishda gupchak uzunligi kattalashtiriladi, yoki ikkita shponka qo’yiladi. Ikita prizmatik shponka ishlatilganda, ular orasidagi burchak 180⁰ qilib, segment shponka ishlatilganda, ular gupchak bo’yicha bir qatorda qo’yiladi.
   

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, valga ta’sir etuvchi momentni standartdan tanlab olingan bitta shponka bilan uzatish mumkin bo’lmagan hollarda bir valning o’zida ikkita yoki uchta shponkadan foydalanish mumkin.

O’tgan galgi darsimizda shponkali birikmalar ustida to’xtalib o’tgan edik. Bir valning o’zida ikkita yoki uchta shponkadan foydalanish mumkinligini ko’rdik. Ma’lumki, shponka sonining ortishi o’yiqlar sonining ko’payishiga, bu esa, o’z navbatida, val hamda detal’ mustahkamligining haddan tashqari zaiflanishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun ko’p shponkali birikmalar o’rniga shlitsali birikmalardan foydalanish tavsiya etiladi.
Agar valning sirtida va unga o’rnatiladigan detal’ gupchagi teshigining sirtida uncha chuqur bo’lmagan ariqchalar o’yilib, detallardan birining chiqig’i ikkinchisining botig’iga tushadigan qilib o’rnatilsa, shlitsali birikma hosil bo’ladi.