Faning nazariy mashg‘ulotlari mazmuni

Arab davlatlari arxitekturasi va shaharsozlik.
Suriya va Falastin davlatlarida Arab xalifaligi tashkil bo‘lishidan oldin tabiiy toshdan turli xil binolar qurilishi keng tarqalgan edi. Rim va Vizantiya davlatlari tomonidan bu joylarda xristian bazilikalari va boshqa binolar qurilgan. Arab xalifaligi tashkil topishi bilan yirik masjidlar qurilishi keng tarqaladi. SHunday/ masjidlardan eng yirik va mahobatligi 708-yilda Damashq shahrida qurilib, Katta Masjid nomini oladi . Bu masjid xalifa Alvomid boshchiligida qurilib, o‘lchamlari 157x100 metrni tashkil qiladi. Masjid ustunlar bilan bo‘lingan uch qismdan: yopiq bino va atrofi o‘ralgan keng hovlidan iborat . Binoning asosiy o‘q yo‘nalishi bo‘yicha gumbaz o‘rnatilgan va mehrob joylashtirilgan. Bino ustunlari ikki qavatli qilib ishlangan va umumiy balandligi 15 metrni tashkil qiladi. Ustunlar ustiga tekis torn yopilmasi o‘rnatilgan. Binoning hovliga qaratilgan tarzi ochiq ravoqlar bilan bezatilgan. Ustunlar asosida qurilgan masjidlar arab davlatlarida keng tarqaladi. Masalan: 876yilda qurilgan Qohiradagi Ibn Tulun masjidi, Jazoirdagi Katta masjid (1096) Marokashdagi Qutbiyya masjidi (1153) va Qurdoba (Ispaniya) Katta masjidi. Qurdobadagi Katta masjid qurilishi 786-yilda boshlariib, 600 dan ko‘proq ustunga ega. Ustunlar bir-biri bilan 2 qator ravoqlar orqali birlashtirilgan. Ko‘pchilik masjidlar qoshida baland minoralar ham qurilgan. Minoralardan odatda aholini namozga chaqirish uchun foydalanilgan. Masjid xizmatchisi — muazzin minora ustidan har kuni besh mahal namoz vaqti yaqinlashganini xabar qilgan. Bunday minoralardan Qohiradagi Ibn Tulun masjidi minorasi juda mashhurdir. Arab xalifalari shahar ichkarisida turli qasr va saroylar bilan bir qatorda shahar tashqarisida baland devorlar bilan o‘ralgan qal’alar ham qurdirgan. Bunday qal’alardan biri VIII asrda Ierixon shahri yaqinida qurilgan Xirbat al-Marfjor qal’asidir. Bu joyda qal’a bilan bir qatorda masjid, hammom va boshqa binolar ham qurilgan. Bu imoratlar ichki hovli atrofida 2 qavatli qilib qurilgan. Arab davlatlarida XII - XV asrlarda ravoqli va gumbazii qurilmalar keng tarqaladi. Qohiradagi Hasan masjidi va maqbarasi qurilishida (1472 - 1474) yirik ravoqli va
gumbazii shakllar ishlatilgan. Bunday snakllar shakllanishining eng yaxshi namunalaridan Grenadagi (Ispaniya) Al-Gambra qasri va SHerlar qasrlarini ko‘rsatib o‘tish mumkin Arabdavlatlarida muhandislik inshootlari qurilishi ham keng tarqaladi. Sug‘orish tizimi inshootlari va karvon yo‘llaridagi sardobalar shular jumlasidandir. Masalan, Kayruan shahri yaqinidagi sardoba IX asrda qurilgan bo‘lib, uning diametri 128 metrni tashkil qiladi.