Faning nazariy mashg‘ulotlari mazmuni

O‘rta va yaqin sharq davlatlari arxitekturasi va shaharsozlik.

Arab davlatlari arxitekturasi va shaharsozlik.

Eron, Ozarbayjon va Afg‘oniston davlatlari arxitekturasi va shaharsozlik.

O‘rta va yaqin sharq davlatlari arxitekturasi va shaharsozlik
O‘rta va YAqin SHarq davlatlari O‘rta asrlardagi arxitekturasi feodal ijtimoiy-iqtisodiy tuzum rivojlanishi va yagona din - islom dining keng tarqalishi bilan bog‘liq edi. VII asrda Arabiston yarim orolida kuchli musulmon davlati — Arab xalifaligi tashkil topadi. Arab xalifaligi yirik bosqinchilik urushlari o‘tkazib, VII – VIII asrlar davomida Falastin, Suriya, Mesopotamiya, Misr, SHimoliy Afrika, Piriney yarim orolining janubiy qismi, eron va O‘rta Osiyo davlatlarini zabt etadi. Zabt etilgan barcha davlatlarda islom dini keng tarqaladi. Arab xalifaligi poytaxti oldin Madina, keyinroq Makka shahri edi. Zabt etilgan joylarda islom dini bilan bir qatorda arab tili va vezuvi ham keng tarqatildi. Buning natijasida bir qator arab davlatlari tashkil bo‘ldi. Suriya, Falastin, Iroq, Misr, Tunis, Jazoir, Marokash va boshqalar. Bir qator davlatlar - eron, Ozarbayjon, Afg‘oniston va O‘rta Osiyo davlatlari islom dinini qulab qilishadi, ammo til jihatidan bu davlatlar o‘z madaniyatini saqlab qoladi. Eron va O‘rta Osiyo davlatlari qadimdan yuksak madaniyati va o‘ziga sos arxitekturasi bilan ajralib kelgan. Arablar bu davlatlarni zabt etib, shu joyda mavjud madaniyat va arxitektura yutuqlaridan bahramand bo‘lishadi. Natijada yagona xususiyatlarga ega yangi madaniyat va arxitektura shakllanadi. Islom arxitekturasi bino va inshootlar turlari, kompozitsion va konstruktiv echimining o‘ziga xos ko‘rinishlari bilan boshqa arxitekturaviy yo‘nalishlaridan keskin farq qiladi. Diniy inshootlar - masjid, maqbara, rninora va madrasalar bilan bir qatorda, jamoat binolari ham keng tarqaladi. Jamoat binolaridan yopiq bozorlar, yirik karvonsaroylar, hammom va sardobalar keng ko‘lamda quriladi. Musulmon shaharlari ma’muriy, savdo va madaniyat markazlariga aylanadi. SHaharlarda madrasa, maktab, kutubxona, observatoriya va ilmu fan rivojlanishiga xizmat qiladigan boshqa binolar quriladi . SHaharlar baland mudofaa devorlari bilan o‘ralgan uch qismdan iborat edi: Ark - hukmdorlar qasri va saroylari hamda ma’muriy binolar joylashgan shahar markazi; SHahriston - savdo markazlari va bozorlar, masjidlar hamda oddiy xalq yashaydigan uy-joylar joylashgan shahar asosiy qismi; Rabot - hunarmandchilik ustaxonalari va dehqonchilik bilan shug‘ullanadigan aholi yashaydigan shaharning atrof qismlari.