Fanidan O`quv metodik majmua

Ukuv yurtlari-ning soni (yil oxiridi)	Ularda ukuvchilar soni (ming kishi)	Kabul qishingan ukuvchilar soni (ming kishi)
Tayyorlangan malakali ishchilar (ming kishi)
1981	519	225,1	159,7	158,7
1982	557	246,0	167,8	159,1
1983	590	259,5	172,0	142,8
1984	567	276,8	181,9	151,7
1985	568	290 6	192,5	166,1
1986	565	303,2	191,4	169,5

1991-1996-yillarni uziga qamrab olgan moslashuvchanlik davri. 90- yillarning boshlarida xunar-texnika ta’limi tizimining kunlab mikdor ko‘rsatkichlarining kamayishi sekinlasha bordi. Demak, bu tanglik davri bosib utilganligidan guvohlik berar edi, 1992 yilga kelib sekin-asta tayyorlangan mutaxassis kadrlar va ukuv yurtlari soni ham barqarorlasha boshladi. 1993 yilga kelib x.unar-texnika ta’limiga qabul qilishda ortish kursatkichlari qayd etildi.

Respublikamizda 1990-1996-yillarda hunar-texnika ta’limining asosiy kursatkichlarini rivojlantirish quyidagi 3- jadvalda uz ifodasini topgan:
Bu davrda davlatning asosiy vazifasi fukarolar xukuqi va k,IGSHqishlarini himoyalash, eng avvalo yoshlarning konstitutsiyaviy bilim olish, kasb-xunar sir-sinoatlarini egallash xukukuxarini ximoya etishdan iboratligiga qat’iy amal qilindi. Mustaqillik kulga kiritilgan ilk ku il ar dan boshlab "Ta’lim tugrisida"gi qonun loyix.asi ustida ishlar olib (yurildi.
Natijada 1992 va 1997 yillarda "Ta’lim tugrisida"gi Qonunlar qabul kilinib, hozirgi kunda uning yangi tahriri ustida ishlar olib borilmovda. Bu holat qonun zamon bilan xamnafas ekanligidan dalolatdir. SHuningdek, "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi tqrisida"gi Qonun ham 1997 yil 29 avgustda qabul qilindi.
1997 yil boshida resnublikada umumiy 221 ming ukuvchilari bulgan 442 kasb-x.unar ta’limi ukuv yurtlari faoliyat kursatar edi. Ularning tarkibi 209 ga kasb-hunar maktablari 180 kasb-hunar litseylari va 55 ta biznes maktabdan iborat edi.
Moslashish davri kasb-xunar ta’limi tuzilmasi ukuv yurtlarining gurlari bilangina emas, balki uqish muddati va qabul kilish shartlari bilan ch,pm etarli darajada murakkab ekanligi kuyidagi 3- jadvalda uz aksini topgan:
3-jadval

O‘quv yurtining nomi va mablag‘i bilan ta’minlanish manbai	O‘qish muddati	Qabul-qilish shart-sharoitlari	Bitiruvchilarga beriladigan xujjat nomi
1. Kasb-hunar maktab davlat byudjeti	1,5 2 3 1	9-sinf negizida 9-sinf negizida, suhbat 11-sinf gnegizida, test asosida	Kasb haqida attestat Kasb haqida attestat O‘rta ma’lumot va kasb haqida diplom Kasb haqida diplogm
2.Kasb-hunar litseylari davlat byudjeti	1 bosqichli 2 yillik 2 bosqichli 4 yillik	9-sinf negizida, test asosida Birinchi bosqichdan so‘ng	To‘liq o‘rta va kkasbiy taьlim to‘g‘risida diplom O‘rta maxsus ta’lim haqida diplom
3. Biznes maktab davlat byudjeti	3 yil	9-sinf negizida test asosida	To‘liq o‘rta ma’lumot haqida diplom
4. Fuqarolarning to‘lov vositalari hisobidan	1 yil	11-sinf negizida test asosida	Tadbirkorlik asoslari bo‘yicha kasb-hunar diplomi

1996 yildan boshlab xunar texnika bilim yurtlarini moliyalashtirish asosan joylarning byudjetiga o‘tkazildi. YUqorida zikr etilgan tadbirlar ma’lum ma’noda hunar-texnika
ta’limining barqarorlashishiga imkon berib, uning imkoniyatlarini saь^lab qoldi. Lekin barcha muammolari echimini topa olmadi.
Bunday muammolar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:

• 
  ukuv jarayonining moddiy - texnika va axborot negizining etarli darajada emasligi;
  
• 
  yuqori malakali pedagog-kadrlarning etishmasligi;
  
• 
  ukuv-metodik, ilmiy adabiyotlar va didaktik materiallar bilan sifatli va etarli darajada ta’minlanmaganligi;
  
• 
  kadrlar tayyorlash tizimida fan va ishlab chiqarish orasida uzviy uzaro ta’sir va manfaatli integratsiyaning mavjud emasligi va hokazolar.
  

Bu muammolarning echimini topish maqsadida 1997 yil 29 avgustda "Ta’lim tugrisida"gi va "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi tugrisida"gi Qonunlar kabul kilingan bulib, ular vatanimiz kasb-xunar ta’limini yangi sifat bosqichiga kutarishga imkon berdi. 1997 yildan shu paytgacha bulgan davr ichida uqish muddati uch yil bulgan yangi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimi yaratildi. Bu tizim akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarini uziga kamrab olib, ixtiyoriy majburiy ta’lim turi deb ataldi.
2009 yil Respublikamiz urta maxsus, kasb-xunar ta’limi tizimidagi ta’lim muassasalari soni 1509 taga etdi, jumladan: 1371 ta kasb-xunar kollejlari va 138 ta akademik litseylardir. Ular da 1494949 nafar ukuvchilarga 104439 nafar uqituvchi, mudandislar saboq bermokda, ularning 91138 nafari, ya’ni 87,3 foizi oliy ma’lumotga ega.
Ma’lumki, insonning har bir xatti-harakati ongli ravishda amalga oshadi. Ana shu ongli xatti-harakatlar psixolog olim P.YA. Galьperin va uning maslakdoshlari fikricha quyidagi uch asosiy boskdchni uziga kamrab oladi:
Birinchi boskich muljalga olish deb nomlanib, unda shaxs uz oldiga qo‘ygan maqsadini belgilab oladi, ya’ni bajaradigan ishlarini rejalashtiradi, maqsadga ershpish omillarini modellashtiradi.
Ikkinchi asosiy boskich. Amalga oshirish boskichida uz imkoniyati, shart- sharoit, mavjud bulgan kuplab boshqa omillarni hisobga olgan holda xatti- harakatlar amalga oshirilib, ma’lum natijaga erishiladi.
Uchinchi boskich nazorat kilish va uzgartirish kiritish (takomillashtirish) bosk:ichi hisoblanib, unda kuzlangan maqsad bilan olingan natija kiyoslanadi va kerakli xulosa chiqarilib, zarur bulsa, rejalashtirish va amalga oshirish boskdchlarining mazmuni, tuzilmasi, shakli va kechishiga uzgartirishlar kiritiladi.
Kishilar (inson) tomonidan amalga oshiriladigan barcha jarayonlar kabi ta’lim-tarbiya ishi ham ushbu yuqoridagi qonuniyatga tulik buysunadi. Demak, ta’lim-tarbiya ishi ma’lum me’yorlar doirasida amal qiladi. Bu me’yorlarsiz ta’lim-tarbiya ishi mazmun, shakl, zamon, makon hamda natijalar nuktai nazarida samarasiz buladi. Aslini olganda, maxsus ta’lim muassasalarida amalga oshiriladigan taьlim-tarbiyaviy ishlar aniq maqsadni ko‘zlab reja asosida kechadi.
Ma’lumki, respublikamizda kasb-hunar ta’limi: elementar; urta maxsus, kasb-xunar; oliy va oliy ta’limdan keyingi kasb-xunar ta’limi boskichlarida amalga oshiriladi va maxsus belgilangan hujjat bilan tasdiqlanadi. Urta mmxsus, kasb-hunar ta’limi kasb-xunar kollejlarida amalga oshiriladi.
"Kadrlar tayyorlash milliy dasturi tugrisida"gi Uzbekiston Rsspublikasi K,onunida "Kasb-hunar kollejlari jihozlanganlik darajasi, pedagogik tarkibining tanlanganligi hamda ukuv jarayonining tashkil etilishi jihatidan yangi tipdagi ta’lim muassasalari hisoblanadi. Ular bir yoki bir necha zamonaviy kasb-hunarni egallash hamda tegishli ukuv fanlaridan "chukur nazariy bilim olish imkonini beradi" deb ko‘rsatilgan.
Kasbiy tayyorgarlik iqtisodiyotning muayyan sohasida muvaffaqiyatli kasbiy faoliyat kursatishga imkon beradigan maxsus bilim, kunikma, malaka va mehnat tajribalari kabilar majmuasidir.
Uzbekiston Respublikasining "Ta’lim tugrisida"gi amaldagi qonunining 13-moddasida "...urta maxsus, kasb-xunar ta’limi olish maqsadida har kim umumiy urta ta’lim asosida akademik litsey yoki kasb-hunar kollejlarida ukishning yunalishini ixtiyoriy ravishda tanlash huqqiga ega.
Akademik litseylar va kasb-xunar kollejlari egallagan kasb-xunar buyicha ishlash hukuqini beradigan hamda bunday ish yoki ta’limning navbatdagi boskichida davom ettirish uchun asos buladigan urta maxsus, kasb-xunar ta’limi beradi.
Akademik litsey ukuvchilarning intellektual kobiliyatlarini jadal Usgirishni, ularni tabaqalashtirilgan va kasb-xunarga yunaltirilgan bilim olishlarini ta’minlaydigan uch yillik urta maxsus ukuv yurtidir.
Kasb-hunar kolleji ukuvchilarining kasb-xunarga moyilligi, mahorat va malakasini chukur rivojlantirishni, tanlangan kasblar buyicha bir yoki bir necha ixtisos olishni ta’minlaydigan uch yillik urta maxsus kasb-xunar ukuv yurtidir" - deb kursatilgan.
Kasb-hunar kolleji tegishli davlat ta’lim standartlari doirasida urta maxsus, kasb-hunar ta’limi beradi.
Akademik litsey va kasb-xunar kollejlarining bitiruvchilariga davlat yumoiidan tasdiklangan namunadagi diplomlar beriladi. Bu diplomlar, yuqorida zikr etilganidek, ta’limning keyingi boskichlarida o‘qishni davom ettirish yoki egallagan ixtisoslik va kasb-xunar buyicha mehnat faoliyati Oplan shugullanish xukuqini beradi.
Kasb-hunar ta’limi tizimining uziga xos xususiyatlaridan biri - kasb- hunar kollejlarining ishlab chiqarish korxonalari bilan uzviy aloqada bo‘lishidadir. Kasb-hunar kollejlari uchun baza bulgan korxonalar ukuvchilar uchun kerakli jihozlar, asbob-uskunalar ajratadi, korxonassexlarida ishlab miqarish amaliyotini utish uchun imkoniyat yaratadi.
SHunday qilib, yuqorida zikr etilgan fikr mulohazalarga asoslanib, kasb hunar pedagogikasiining vazifasi yoshlar tommonidan kasb hunar sir sinoatlarini egallash qonuniyatlarini o‘rganish hamda pedagogik amaliyotga qo‘yilgan maqsadlarga maqbul erishish omillarini kursatishdan iboratdir, deb xulosa chiqarish mumkin.
Kup asrlik kishilik jamiyatining amaliy tajribalari, falsafa, jamiyatshunoslik, pedagogika va psixologiyaga oid g‘oyalar, dunyo miqyosida kechayotgan ta’lim-tarbiyaga oid bilimlar, maxsus pedagogik tadqiqotlar natijalari, izlanuvchi pedagog novatorlar tajribalari va shu kabilar Kasb xunar ta’limi pedagogikasini rivojlantiruvchi manbaalardir.
SHunday kilib, kasb-xunar pedagogikasi nisbatan yangi va rivojlanuvchi fandir. U kasb-hunar ta’limi tizimining takomillashuvi jarayonida umumiy pedagogikadan maxsus soha sifatida ajralib chikdi. Kasb-xunar ta’limi
pedagogikasining o‘z ob’ekti, predmeti, konuniyatlari, pripsiplari, maqsadi mazmuni, tashkiliy shakllari, metod va vositalari, uziga xos kategoriyalar mavjud bulib, ular fanning asosini tashkil etadi.
Zamonaviy kasb-xunar ta’limining asosiy xususiyati — uning integratsiyalashishi (tendensiyasi) hisoblanib, bu holat ichki va tashqi bulishi mumkin. Agar tashki integratsiya umumjahon ta’lim makonnini kurish bilan boglik, ya’ni turli mamlakatlarda tanlangan tajribalardan foydalanishni kuzda tutgan bulsa, ichki integratsiya predmetlararo yondashuv asosida integrativ kurslar tuzishni kuzda tutadi. Ana shunday integrativ uquv predmetlaridan biri kasb hunar pedagogikasining uzi hisoblanadi. CHunki u kichik mutaxassislar tayyorlashning zaruriy va etarli mazmunining darajasini belgilovchi Davlat ta’lim standartlariga binoan yaratilmokda.
Kasbiy ta’limning shakllanishi: yosh avlodni mehnat faoliyatiga tayyorlash muxim ijtimoiy pedagogik vazifa bulib, insoniyat jamiyati uz tarixida bu masalani turlicha echiminn topishga harakat qilgan. Dastlabki paytlarda bolalarni mehnatga tayyorlash bevosita mehnat faoliyati jarayonida amalga oshirilgan. Dexqonchilik, chorvachilik va hunarmandchilikning paydo bulish yoshlarni xayot faoliyatiga maxsus tayyorlash zarurligini muhim masala sifatida kun tartibiga kuydi. SHunday kilib, akliy va jismoniy mehnat ajraldi. Uzoq utmish tarixda ustoz - shogird tizimi paydo buladi.
YUqoridagilarga xulosa qilib, ta’kidlash joizki, hozirgi jadal sur’atli fan texnika taraqqiyoti natijasida kasbiy mehnat mazmuni va xarakteri jadal ravishda o‘zgarmoqda, texnika soxasidagi yangilikllar ishlab chiqarish jarayoniga tezkorlik bilan joriy etilib, insoniyat jamiyatining tinchligi, farovonligi ta’minlanmoqda. Bunga ko‘plab rivojlangan mamlakatlarni misol sifatida ko‘rsarish mumkin. Ana shunday etakchi mamlakatlar orasida o‘ziga munosib o‘rin egallayotgan respublikamiz uchun yuqori malakali, keng ixtisosli, mexnat bozorida raqobatlasha oladigan mutaxassis kadrlarga talablar qo‘yilgan (4 jadvalga qarang).
4-jadval

Asoslar	Kadrlar tayyorlashga qo‘yilgan talablar
Sanoatlashgan jamiyatga o‘tish, xalqaro o‘zaro ta’sirlar masshtabini kengayishi	Kommunikabellik, tolerantlik, ijtimoiy moslashuvchanlik, axborot texnologik madaniyat, moslashuvchan tafakkur
Xalqaro hamkorlikda echimini topish mumkin bo‘lgan global muammolarning paydo bo‘lishi va rivojlanishi	Dunyoqarash va tafakkurn global, tizimli, iaxborot texnologik loyihalash
Iqtisodni dinamik rivojlanishi, raqobatning kuchayishi, malakasiz mehnatning qisqarishi, bandlik sohasidagi chuqur tuzilmaviy o‘zgarishlar	Kasbiy kompitentlik va mobillik, muntazam ravishda malaka oshirish va qayta tayyorlashga talab, raqobatbardoshlik
Ishbilarmonlikning rivojlanishi, individual-xususiy faoliyat, mehnat bozorini tuzish. Kadrlar tayyorlashga talab va taklif	Ishbilarmonlik, raqobatbardoshlik, o‘z kasbiy mahoratini oshira borish, mustaqillik, ijodkorlik
Tez, to‘g‘ri, mustaqil ravishda maqbul qaror qabul qilish , dinamik ravishda ishlab chiqarish texnologik jarayonlarining o‘zgarishi. O‘zi va kasbiy faoliyat natijalarini tahlil eta bilish	Kasbiy mustaqil, javobgarlik, kreativlik, adekvat o‘z-o‘zini baholash kabilar