Fanidan O‘quv metodik majmua

 
α = A— , (m/s²); 
T 
α—seysmik to‘lqin tezlanishi, m/s²; 
T− seysmik tebranish davri, s; 
A – tog‘ jinsi tezlanish amplitudasi, mm; 
− 3,14. 
Rossiya FA tomonidan kiritilgan 12 ballik shkala bo‘yicha barcha MDH da qo‘llaniladi. O‘zbekistonda 
MSK ( Medvedyev, Shponxoyer va Karnik) nomi bilan o‘lchanadi. 
Rixter shkalasi bo‘yicha Magnituda (M) hisoblanadi. 1935 yil Amerika seysmologi Ch.Rixter nomiga 
qo‘yilgan. Magnituda yer silkinishining umumiy enargiyasini ko‘rsatib, u yerning maksimal 
surilishamplitudasini logarifmini belgilaydi va mikronlarda aniqlanadi. Magnituda gipotsentrdan ajralib 
chiqqan energiyaga proporsional kattalik hisoblanib, uning maksimal qiymati 9M gacha bo‘ladi. 
Yer silkinishining umumiy energiya miqdori quyidagi formula bilan topiladi: 
Е=
²·ʕ·υ
〔 A⁄T〕
²; 
Bu yerda;
ʕ−yer silkinishining gipotsentrdagi mavjud tog‘ jinslarining zichligi, g/sm²; 
υ – tog‘ jinslarida seysmik to‘lqinlarining tarqalish tezligi, m/soniya; 
А− tog‘ jinsi zarrachasi tezlanish amplitudasi, mm; 
T – seysmik tebranish davri, soniya. 
Bu energiyaning (E) miqdori shunchalik kattaki, yuz ming vodorod bombasini portlatish oqibatida 
ajraladigan energiya quvvatiga teng kelishi mumkin. 
Yer qimirlаgаndа аtrоfni o’rаb turgаn fаzоdа sеysmik zаrb kuzаtilаdi, vulqоnlаr оtilishi, tsunаmilаr 
pаydо bo’lishi, tоg’ qаtlаmlаrini so’rilishi, qоr vа muzliklаrni ko’chishi vа bоshqа hоdisаlаr ro’y berishi 
mumkin. Yer yuzаsidаgi yer qimirlаsh kuchini bаll оrqаli ifоdаlаsh, uning ob’yektga tа’sirini esа yer 

---

79 
qimirlаshning intеnsivligi sifаtidа qаbul qilingаn. Yer qimirlаsh kuchi 1 dаn 4 bаllgаchа bo’lgаndа binоlаr vа 
inshооtlаrgа zаrаr еtmаydi, yer yuzаsidа vа suvlаrdа o’zgаrishlаr kuzаtilmаydi.