Fanidan O‘quv metodik majmua

Zaharlanish sabablari: 
Organizmga tushganda zaharlanishga, kasallikka yoki o‘limga olib keladigan 
har kanday modda zahar hisoblanadi. Zaharlanish oqibatlari zaharli modda (yoki shunchaki modda) turiga, 
miqdoriga, zaharlanish ro‘y bergan vaqtga, zaharli modda bilan kontakt qancha vaqt davom etganligiga,
jabrlanuvchining fiziologik ko‘rsatkichlari (yoshi, og‘irligi)ga va organizmga tushish usuliga bog‘liq bo‘ladi.
Zaharli modda inson organizmiga to‘rt xil yo‘l bilan: ovqat hazm qilish yo‘li, nafas yo‘llari, teri (dermal 
usul) hamda inyeksiya orqali tushishi mumkin. 
Ovqat hazm qilish yo‘li orqali zaharlanish
zaharli moddalar og‘iz orqali yoki bu moddalarning lablarga 
yohud og‘iz shilliqiga tegishi orqali organizmga tushishi natijasida ro‘y beradi. Bu moddalar: dori-darmon, 
yuvish vositalari, pestitsidlar, qo‘ziqorinlar va o‘simliklar bo‘lishi mumkin. Ko‘p moddalar zaharli 
hisoblanmaydi va faqat ko‘p miqdorda qabul qilingandagina zaharlanishga olib keladi. 
Gazsimon yoki nafas orqali tushadigan zaharli
moddalar nafas olganda organizmga tushadi. Ularga 
gazlar va bug‘lar, masalan, avtomobil tutunlari yoki pechning yohud isitish qurilmasining havoni yomon 
tortishi natijasida xonaga kiradigan is gazi, azotning chala oksidi (sarxush qiladigan yoki gangitadigan gaz) 
hamda ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan xlor, turli yelimlar, bo‘yoq moddalari, erituvchi-tozalovchi moddalar 
kiradi. 
Teri qoplamasi orqali tushadigan zaharli
moddalar ayrim o‘simliklar, erituvchilar hamda hasharotlarga 
qarshi qo‘llaniladigan vositalar tarkibida bo‘lishi mumkin. 
Inyeksiya orqali organizmga zaharli moddalar, hasharotlar, ilon chaqqanda hamda hayvonlar 
tishlaganda, shuningdek dori yoki giyohvand moddani shprits orqali yuborganda tushishi mumkin. 
Zaharlanishni oldini olish: 
Zaharlanish hollarini oldini olish uchun ayrim umumiy qoidalarga rioya 
qilinadi: 

---

133 
-
Barcha dorilarni, xo‘jalik vositalarini, zaharli o‘simliklarni va boshqa havfli moddalarni bolalarning 
qo‘li yetmaydigan joyga yashirib qo‘yish, qulflanadigan shkaflardan foydalanish, barcha xo‘jalik va dori 
moddalarga havfli narsaga bo‘lgandek munosabatda bo‘lish. 
-
Dorini bolalarga berayotganda uni hech mahal konfet demaslik. 
-
Barcha mahsulotlarni tegishli nom ostidagi maxsus qutida saqlash. Xo‘jalik buyumlarini hech qachon 
oziq-ovqat mahsulotlari yoki ichimliklar idishlarida saqlamaslik. 
-
Zaharli moddalar uchun mahsus ramzlardan foydalanish va ular nimani bildirishini bolalarga 
tushuntirib qo‘yish. 
-
Yaramaydigan yoki muddati o‘tgan mahsulotlarni tashlab yuborish. 
-
Havfli kimyoviy moddalarni yaxshi shamollatiladigan xonada hamda faqat yo‘riqnoma bo‘yicha 
ishlatish. 
-
Kana ko‘p bo‘ladigan joylarda och rang kiyim kiyish, bu kiyimdagi mayda hasharotlarni hamda kanani 
darhol ko‘rish imkonini beradi. Yengi uzun ko‘ylak va uzun shim kiyish, shimning pochasini paypoq yoki 
botinka ichiga kirgizib qo‘yish, ko‘ylakni shim ichiga kirgizib qo‘yish kerak.
-
O‘rmon yoki dalada yurganda so‘qmoq bo‘ylab yurishga harakat qilish, butalar yoki baland o‘tlarni 
chetlab o‘tish kerak. 
-
Uyga qaytgach tananing tukli qismiga (bo‘yin orqasiga va boshdagi sochlarga) e’tibor berish. 
-
Xom qo‘ziqorinning mazasini bilishga urinmaslik. 
-
Yetilib o‘tgan, shilimshiqli, quruqshagan, qurt tushgan yoki buzilgan qo‘ziqorinni ovqatga 
ishlatmaslik. 
-
Bankadan olingan, botulizm kasalligi bilan og‘rish havfi bo‘lgan, uy sharoitida germetik qilib 
berkitilgan bankadagi qo‘ziqorinni ovqatga ishlatmaslik lozim.