Fanidan O’quv – uslubiy majmua

Ekskursiya xizmatining maqsadi, vazifasi va o‘tkazish shakllari1

Xulosa qilib, ekskursiya xizmatining mazmunini quyidagicha talqin

qilishimiz mumkin: ekskursiya xizmati– bu insonlar guruhiga maxsus shakllarda

beriladigan bilimlar majmui bo‘lib, bilimlarni uzatishda maxsus harakatlar tizimi

tanlanadi.

1

Емельянов Б.В. «Экскурсоведение» Уч.пос. М. 2006.

18

№	Maqsadi	Vazifasi	O‘tkazish shakli
1	Dam olish	Dorivor o‘simliklar, mevalar, qo‘ziqorinlarni izlash	Sayr
2	O‘quv	O‘quv fanini o‘quvchilar tomonidan o‘rganishi (botanika, geografiya, tarix)	Sinfdan tashqari dars
3	Ilmiy	O‘lkashunoslik muzeyi uchun namunalar izlash	Ekspeditsiya
4	Umumta’limiy	Umumiy, madaniy dunyoqarashni kengaytirish	Turistik poxodlarda suhbat, transportli sayohatda yo‘l- yo‘lakay ekskursiya axborotini berish
5	Madaniy- ta’limiy	Tarix, me’morchilik, adabiyot va boshqa sohalardan bilimlarni oshirish	Ko‘rgazmali, ko‘p rejali ekskursiya
6	Madaniy- tarbiyaviy	Tarbiya bilan uyg‘unlikda bilimlarni olish	Mavzuli ekskursiya xizmati

1.3. Ekskursiya xizmati muloqot shakli sifatida

Insonlarning kundalik faoliyatida ikki xil muloqot shaklini uchratish

mumkin: bevosita muloqot va bilvosita muloqot. Bevosita muloqot shakliga -

suhbat, ma’ruza, dars, diskussiya, miting, telefon, ekskursiya xizmati va shu kabilar

kiradi. Bunday muloqot jarayonida insonlarda hissiyotlar, kayfiyatlar, fikrlarning

umumiyligi shakllanadi, bir-birini tushunishga erishiladi, axborot o‘rganiladi,

o‘zaro aloqa mustahkamlanadi.

Bilvosita muloqot shakli- gazeta, jurnal, kitob o‘qish, radio, televizor eshitish
orqali yuzaga keladi. Bunday muloqot jarayonida bevosita muloqot jarayoni kabi

olingan axborotga sub’ekt reaksiyasini ko‘rsatadigan teskari aloqa mavjud

bo‘lmaydi.
Ekskursiya jarayoni bevosita muloqot shakli sifatida gid va ekskursantning

hamkorlikdagi faoliyati bo‘lib, ularning o‘zaro fikr almashuvi va harakatlarini

nazarda tutadi. Insonlarga katta hajmdagi axborotlarni olish imkoniyatini beradi,
fikrlash qobiliyatini shakllantiradi. Ekskursiya xizmatidagi muloqot jarayonida
guruhdagi individning harakatidagi birdamlikka, hissiy bir-birini tushunishiga,
kayfiyat, fikrlar, qarashlar umumiyligining shakllanishiga erishiladi.
Ekskursiya jarayoni qatnashuvchilari muloqotini ruhiy-axborot muloqot turi,

sub’ektlar
va

ob’ektlar

o‘rtasidagi
ikki
xil
munosabatlar
shaklining

uyg‘unlashuviga kiritishimiz maqsadga muvofiqdir.
Gidga psixologiya va pedagogika sohalaridan bilimlarning mavjudligi

ekskursiya xizmatini to‘g‘ri tashkil qilishga yordam beradi. Gid va ekskursantlar

o‘rtasida to‘g‘ri tashkil etilgan o‘zaro muloqoti ekskursiya kabi pedagogik
jarayonning negizidir. Kommunikativ komponent gid kasbiy mahoratining asosiy

qismidir. Ekskursiya xizmatining samaradorligi nafaqat gidning mavzu bo‘yicha

bilimi, uni auditoriyaga yetkazish uslubiga balki, ekskursantlar, boshqa

mutaxassislar, haydovchi bilan o‘zaro muloqotiga ham bog‘liqdir.

19

Auditoriya bilan muloqotda hushyorlik, dialog o‘rnata olish kabi xususiyatlar

ham muhimdir. Ekskursiya muassasasi rahbarlari ekskursiya xizmatida gidning

roliga katta e’tibor berib, uning yutuqlari bilan birga kamchiliklarini ham tahlil

qilishadi. Ekskursiya jarayonida ekskursantlarning faolligini oshirish maqsadida gid

turli variantlarni qo‘llashi kerak bo‘ladi. Agarda u hikoyani kengroq yoritsa,

ma’ruzachiga aylanib qoladi, bu esa ko‘rgan va eshitganlarni his qilishda gidning

rolini susaytiradi. Gid ma’lumotlarga urg‘u berayotganida, ekskursant diqqatini

aniq yo‘naltirib, uni fikrlashga, taqqoslashga, baholashga, xulosa qilishga

undasagina jarayon samarali bo‘ladi.

Amaliyotda ekskursiya xizmatini turli nuqtai nazarda(aspekt) ko‘rib chiqish
mumkin:








sifatida;





ta’lim va tarbiyaning mustaqil shakli sifatida;
ommaviy auditoriya bilan ishlashning shakli sifatida;
madaniy hordiqni, tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish shakli sifatida;

epizodik tadbir, mavzuli siklning bir qismi, bilishning bir pog‘onasi

ilmiy bilimlarni tarqatish shakli, g‘oyaviy tarbiya sifatida;

tarbiyaviy yo‘nalishning bir turi sifatida (vatanparvarlik, mehnatsevarlik,

estetik) shuningdek, har tomonlama mukammal shaxsni shakllantirish jarayonining

bir qismi sifatida;


madaniy-tarbiyaviy ishlarning mutloq shakli va tashkillashtirilgan

turizmning ajralmas qismi sifatida.

Ekskursiya xizmati bir tomondan bilim bersa, ikkinchi tomondan

ekskursantlarga san’at asarlari, tabiat hodisalari, turli soha vakillari hayoti bilan

tanishish, ob’ektlarni to‘g‘ri ko‘rish mahoratini rivojlantiradi.

20