Fanidan O’quv – uslubiy majmua

Tavsiflash (xarakteristika berish) usuli predmet, hodisa, shaxsning sifati va

farq qiluvchi xossasini aniqlashga qaratilgan. Ekskursiya jarayonida ob’ekt va

shaxslarning so‘zli tavsifi (xarakteristikasi) beriladi.

Tasvirlash usulidan farqli ravishda tavsiflash usulida ob’ekt va uning o‘rnini

aniqlashda bir qator xususiyat va xossalari sanab o‘tilib, ob’ektni o‘xshash

ob’ektlar orasidan ajratadi yoki aksincha, ular bilan uyg‘unlashtiradi.

Tasvirlash usulida ob’ektning faqatgina tashqi qismlariga e’tibor qaratilsa,

tavsiflash usulida uning ichki tomoni, ya’ni ko‘z ilg‘amas xossalari, qadr -

qimmati, mualliflik yondashuvining o‘ziga xosligi, jozibadorligiga to‘xtalib

o‘tiladi. Misol tariqasida Samarqanddagi «Registon» maydonini bezab turgan

«Tillakori» madrasasini qisqacha tavsifini berib o‘tishimiz mumkin: Tillakori XV
asrda poydevori qisman saqlanib qolgan karvonsaroy ustida qurilgan, imorat ham

madrasa va ham shahar masjidi vazifasini o‘tagan. Masjid ko‘pgina gallereyani

birikitiruvchi yagona markaziy katta zalga ega bo‘lib, hujralar bilan o‘ralgan

ko‘rkam hovli ham mavjud. Aylana ustidagi tashqi feruza rang gumbaz bizning

davrimizda tugal holga aylantirilgan. Mehrob yoniga baland marmar minbar

qurilgandir. Obidani mozaik bezatishda sariq, yashil o‘ymakorlik san’ati jilolari

keltirilgan. Masjidning ichki qismi kundal texnikasi asosidagi oltin suvi yuritilgan

gulli o‘simlik bezaklari (uni Tillakori –Oltin bilan bezatilgan) bilan boyitilgan.

Tillakorining sharqida Shayboniylar daxmasi joylashgan (XVI asr boshida

ko‘chani to‘g‘rilash natijasida o‘zining ilk o‘rniga qaytarilgan). Mazkur baland

bo‘yli, to‘g‘riburchakli, marmarli maydonda o‘z vaqtida Shayboniylarning

Samarqanddagi avlodi qabrlari qo‘nim topgan. Madrasa ta’surotga boydir. Uni bir

ko‘rish bilan bir umr esda saqlash mumkin.

Reportaj usuli jurnalistika janriga xos bo‘lib, ayni damda gid ko‘z oldida

sodir bo‘layotgan hodisani tezkorlik bilan yetkazib berishdan iborat. Mazkur janrni

qo‘llayotgan jurnalist har doim sodir bo‘layotgan voqea yoki hodisaning guvohiga

aylanadi. Gid ekskursiya xizmati davomida ekskursantlar guvohi bo‘layotgan

128
hodisa, jarayonni sharhlab boradi (masalan, hamirni bo‘lakchalarga ajratib,

«Samarqandcha» nonni yasayotgan nonvoy harakatlari), ekskursantlar esa ko‘z

o‘ngida
jarayon
rivojlanib
borayotganligini
kuzatadilar.
Ushbu
usuldan

foydalanishning murakkabligi shundaki, hikoyaning ma’lum qismiga oldindan

tayyorgarlik ko‘rilmaydi va individual matnga kiritilmaydi. U improvizatsiya

xususiyatiga

ega

bo‘lib,
gid

tomonidan

yo‘l-yo‘lakay

voqea-hodisa

kuzatilayotganda tuziladi.