|
27-чизма. Пул бозоридаги 28-чизма. LM эгри чизиғи
мувозанат графиги графиги
LM эгри чизиғи ўзига хос: горизонтал ва вертикал конфигурацияга эга.
LM эгри чизиғининг горизонтал кесмаси фоиз ставкаси фоиз ставкаси Rmin.
даражадан пастга тушиши мумкин эмаслигини кўрсатади. Эгри чизиқнинг вертикал
кесмаси фоиз ставкасининг максимал даража Rmax. чегарасидан ташқарида ҳеч ким
жамҳармаларини ликвид (пул) шаклида ушлаб турмайди ва уларни қимматли
қоҳозларга айлантиради.
Баҳоларнинг ўзгариши ҳамда пул таклифи ҳажмидаги ўзгаришлар LM эгри
чизиғининг ўнгга ёки чапга силжишига олиб келади.
LM эгри чизиғи тенгламаси пулга талаб функциясини R ва Y га нисбатан ечиб
топилади.
R га нисбатан LM эгри чизиғи тенгламаси қуйидагича:
R=(k/h)Y - (1/h) (M/P).
Y га нисбатан LM эгри чизиғи тенгламаси қуйидагича:
Y = (1/k) (M/P) + (h/k) R.
k/h коэфиценти LM эгри чизиғининг Y ўқига нисбатан оғиш бурчагини
характерлайди ҳамда фискал ва пул кредит сиёсатининг нисбий самарадорлиги
баҳолайди.
13.5. IS-LM моделида макроиқтисодий мувозанат
IS-LM эгри чизиқлари кесишадиган нуқта IS-LM моделидаги иқтисодий
мувозанат ҳолатини кўрсатади.
Бу нуқта ўзида шундай фоиз ставкаси «R» ни ва даромад даражаси «Y» ни
аниқлайдики, бунда товарлар ва хизматлар бозорида талаб ва таклиф ҳамда реал пул
маблағларига бўлган талаб ва уларнинг таклифи ўзаро тенг бўлади. (29-чизма.)
R
LM
R*
IS
Y* Y
29-чизма. IS – LM моделидаги иқтисодий мувозанат
Бу ерда : R* -мувозанатли фоиз ставкаси; Y*- мувозанатли даромад ҳажми.
IS ва LM эгри чизиқларининг ўзаро кесишиши пул таклифи инвестициялар ва
жамғармаларни ўзаро тенглаштирувчи фоиз ставкаси шаклланиши учун етарли
эканлигини англатади.
IS эгри чизиғи режалаштирилган харажатларга боғлиқ бўлганлиги учун унинг
ўзгариши фискал сиёсатидаги ўзгаришларни характерлайди. LM пул таклифига
боғлиқ бўлганлиги учун ундаги ўзгариш монетар сиёсат тадбирлари натижасини
кўрсатади.
Бундан хулоса шуки IS-LM модели фискал ва монетар сиёсатнинг иқтисодиётга
биргаликда кўрсатадиган таъсирини баҳолаш имконини беради. Давлат
харажатларининг ўсиши ёки солиқларнинг камайиши IS эгри чизиғини ўнгга
силжитади. Давлат харажатларининг камайиши ва солиқларнинг ошиши эса бу эгри
чизиқни чапга силжитади. Худди шунингдек пул таклифининг ошиши LM эгри
чизиғини ўнгга, камайиши эса чапга силжитади. IS-LM модели маълум
макроиқтисодий натижаларга эришишнинг турли вариантларни кўриб чиқиш
имкониятини беради. Бир бозорда бўлган ўзгариш иккинчи бозорга ҳам таъсир этади.
Масалан Марказий банк очиқ бозордан облигациялар сотиб ола бошлади. Натижада
пул таклифининг кўпайиши (LM эгри чизиғини ўнгга силжиши да акс этиб) фоиз
ставкасининг пасайишини келтирб чиқаради. Монетар импульс таъсирида, яъни, фоиз
ставкасининг пасайиши оқибатида инвестиция харажатлари кўпаяди ва IS эгри
чизиғи ҳам ўнгга силжиб янги нуқтада мувозанат ўрнатилади.
Агар моделда мувозанати LM эгри чизиғининг горизонтал(кейнс) кесмасида
юзага келса пул массасининг кўпайтирилиши инвестициялар, ишлаб чиқариш ва
бандлиликнинг ўсишига олиб келмайди. Бу иқтисодий тизимда алоқалар
бузилганлигидан далолат беради. Бунда пул таклифининг ўсиши товарлар бозорига
таъсир кўрсата олмайди, чунки пул бозорида фоиз ставкасини камайтириш имконияти
қолмайди. Бундай вазият ликвидлилик тузоғи номини олган.
“Ликвидлилик тузоғи вазиятида кредит (монетар) сиёсат ялпи талаб ва миллий
даромадни рағбатлантириш воситаси сифатида кутилган самарани келтириб
чиқармайди ва шу сабабли, кейнсчилар фикрига кўра, (ихтиёримизда) фақат бир
дастак - солиқлар ва ҳукумат харажатлари орқали ялпи талабга бевосита таъсир
кўрсатадиган фискал сиёсатгина қолади”
*
.
Агар моделда IS эгри чизиғи LM эгри чизиғининг вертикал кесмасидан кесиб
ўтганда юз берган бўлса пул таклифини ошириш миллий даромаднинг ўсишигава
фоиз ставкасининг пасайишига олиб келади. Аксинса давлат харажатларининг
оширилиши эса, кейнсчилар фикрига кўра, бу кесмада ялпи талабга ва миллий
даромар ҳажмига таъсир кўрсатмайди.
Агар IS эгри чизиғи вертикал кўринишда бўлса, яъни инвестицияларга талаб
фоиз стакаси ўзгаришига таъсирчан (эластик) бўлмаган, масалан инвесторлар
келажакдаги бозор коньюктурасининг ноаниқлиги сабабли ўз инвестициялари
истиқболига тушкун баҳо берсалар инвестицион тузоқ юзага келади. Инвестицион
тузоқ шуни англатадики IS эгри чизиғи вертикал бўлганда LM эгри чизиғининг
силжишлари реал даромад миқдорини ўгартирмайди. Бу ҳолатда пул-кредит сиёсати
ялпи талалаб ва миллий даромад ҳажмига ҳеч қандай таъсир кўрсатмайди, фискал
сиёсат эса самарали бўлади.
Демак пул- кредит сиёсати фоиз ставкалари юқори бўлгандасамарали бўлади.
Фискал сиёсат эса фоиз ставкаси минимал, яъни LM эгри чизиғи горизонтал, IS эгри
чизиғи эса вертикал бўлганда самаралироқ бўлади. Модел ёрдамида макоиқтисодий
сиёсат вариантларини танлаш, шунингдек усулларини мувофиқлаштирилган ҳолда
қўллаш ва сиқиб чиқариш самараларини камайтириш йўлларини таҳлил этиш
мумкин.
*
Ивашковкий С.Н. Макроэкономика: Учебник.-2-е изд., доп.- М.: Дело,
2002, с. 219 .
Do'stlaringiz bilan baham: |
