52
Мавзу: Тўсинлар системасида пўлат тўшама.
Ёйма тўсинни кўндаланг кесимини ҳисоблаш (2 соат)
Ўқув модули бирликлари:
1) Тўшама (настил) турлари
2) Тўшаманинг ишлаши
3) Бикрлик
4) Пўлат тўшамани ҳисоблаш
5) Ёйма тўсинлар
6) Ёйма тўсин ҳисоби
7) Меъѐрий нисбий салқилик (прогиб)
Аниқлаштирилган ўқув мақсадлари (талабанинг вазифалари)
Талаба ушбу мавзуни тўла ўзлаштиргандан сўнг:
1) Тўсинли қурилмалар ишлатиладиган тўшамаларни билади.
2) Юк ва таъсирлардан тўшаманинг дефарматив ҳолатларини ўрганишни
ва ҳисоб усулини танлашни уддалайди.
3) Тўшаманинг бикрлигига қараб, таяниш шартларини аниқлайди ва
ишлатилишини белгилайди.
4) Тўшамани чегара ҳолатлар бўйича ҳисоблашни билади.
5) Ёйма тўсинларнинг турлари ишлатилиш соҳаларини билади.
6) Ёйма тўсинларни кесим юзаларини ташқи момент бўйича ҳисоблашни
чегаравий ҳолатлар бўйича уддалайди.
7) Ёйма тўсинни ҳисоблашни билади.
Таянч сўз ва иборалар:
10.1. Тўшамалар
10.2. Шгитли тўшамалар
10.3. Жоиз салқилик (прогиб)
10.4. Тўшама таянчи
10.5. Бикрлик
10.6. Қалинлик
10.7. Ёйма тўсинлар
10.8. Тўсинни ҳисоблаш тартиби
Ёпмага ѐки ишлаб чикариш майдончасига тушадиган юкни бевосита
кабул киладиган тушама сифатида аксарият холларда ясси пулат листлар
ишлатилади. Кейинги пайтларда шчитли тушамалар купрок кулланилмокда.
53
Шчитли тушама юкори кисмидамахсус химоя катлами булган ва пастдан-
буйлама ва кундаланг ковургалар билан мустахкамланган 3х12 м. улчамли
пулат қурилмадир. Бундай шчитларни куллаш ишлаб чикариш самарадорли-
гини оширади.Ясси пулат листлар (тушамалари) тусин токчаларига пайванд
килиш йули билан махкамланади. Тушаманинг калинлиги, асосан, жоиз сал-
киликга боглик равишда белгиланади. Шунинг учун лист тушамани хи-
соблашда норматив юкдан фойдаланилади.(17-расм)
17-расм. Пулат тушамани хисоблаш: а-тушаманинг токчаларга махкамла-
ниши; б ва в- тушамаларнинг хисобий схемалари.
Лист тушама узининг ишлаш характерига кура плита билан мембрана
уртасидаги холатни эгаллайди. Агар плита юк таъсирида факат эгилишга
ишласа, мембрана факат чузилишга ишлайди. Тушама эса хам эгилиш, хам
чузилишга осма эластик қурилма сингари ишлайди. Демак, тушаманинг
ишлаши тушама хисобий узунлигининг тушама калинлигига нисбати (l|t) га
боглик. L| t <50 булганда чузувчи кучланишларнинг (горизонтал реакция
таъсирида) микдори жуда кичик булади, шу сабабли уларни хисобга олмаса
хам булади. Бу холда тушама факат горизонтал реакциядан пайдо буладиган
чузувчи кучланишлар хисобга олинмай, факат горизонтал реакциядан пайдо
буладиган чузувчи кучланишлар хисобга олинади. Агар 50 < l|t < 300 булса,
хам эгилиш, хам чузилишдан пайдо буладиган кучланишлар хисобга олини-
ши керак. l|t < 50 булган пулат тушамалар жуда катта юклар мавжуд булган
холларда ишлатилади. Бикирлиги кчик ва l|t < 300 булган тушамалар кури-
лишда кам ишлатилади. 50 < l|t < 300 булган пулат лист тушамалар кенг
куламда ишлатилади. Тушамаларнинг таяниш шарти хам турлича булади:
l|t < 50 булган тушама кузгалмас шарнирли ѐки кисилиб тиралган таянчга
эга булиши мумкин. 50 < l|t < 300 булган тушамаларда кисилиб тиралишни
конструктив жихатдан амалга ошириш кйин, шу сабабли улар кузгалмас
шарнирли таянчда деб хисобланади. l|t < 300 нисбатли тушамалар факат куз-
галмас шарнирли таянчга эга. Амалда кенг кулланиладиган хол учун (50<
l/
<300) тушамаларни хисоблаш билан танишиб чикамиз. Бу холда эгувчи
моментдан ташкари горизонтал реаксия (кериб турувчи реаксия) нинг хам
аниклаш лозим (17-расм, б). Бунинг учун тушамадан 1см тахлил килинади.
Матариаллар каршилиги назариясидан маълумки, таянчлари кузгалмас шар-
нирли булиб, кундалинг юк (q) ва чузувчи куч (H) таъсирида ишлаѐтган ту-
шамадан фикран кесиб олинган ва bқ1см га тенг тасманинг солкилиги
куйидагича аникланади.
50>
Do'stlaringiz bilan baham: