Fanidan m a ‘ ruzalarmatn I

Kimyoviy kinetikaning asosiy tushunchalari.
Kimyoviy r3aksiyalar t3zligi xa1idagi va bu t3zlikka turli faktorlarning ta'sirini t3kshiradigan ta'limotga kimyoviy kin3tika d3yiladi. Kimyoviy kin3tikaning asosiy ma1sadi, kimyoviy jarayonda yu1ori r3aksiya t3zligini va maksimal mikdorda k3rakli maxsulotni olishni bosh1arishdan iboratdir.
Kimyoviy r3aksiyaning t3zligi r3aksiyaga kirishuvchi moddalar (yoki ulardan biri) kons3ntrasiyalarining va1t birligi ichida uzgarishi bilan ulchanadi. Masalan, ∆τ=τ₂-τ₁ va1t birligida r3aksiyada ishtirok 3tayotgan moddalardan bittasining kons3ntrasiyasi C=C₂-C₁ kamaysa, u xolda kimyoviy r3aksiyaning o'rtacha t3zligi kuyidagicha ifodalanadi:

Kons3ntrasiya d3ganda biz xajm birligida bo'lgan modda mikdorini tushunmogimiz k3rak. Masalan, 100 l biror gazga 2 g mol3kula CO₂ aralashgan bulsa, bu xolda CO₂ ning kons3ntrasiyasi 0.002 mol/l bo'ladi. Shunday 1ilib, kimyoviy r3aksiya t3zligini ulchashda moddalar kons3ntrasiyasini molG'l xisobida, va1t birligi 3sa s3kund, minut, soat, sutkalar xisobida olinadi. R3aksiya t3zligini topishda r3aksiyaga kirishayotgan moddalarning yoki r3aksiya maxsulotlarining kons3ntrasiyalari uzgarishini bilishning far1i yuk. Qaysi moddani mikdorini ulchash kulay bulsa, r3aksiya t3zligi usha modda kons3ntrasiyasi uzgarishi bilan ulchanadi. R3aksiyaga kirishayotgan moddalarning kons3ntrasiyalari r3aksiya davom 3tgan sari kamayadi; maxsulotlarniki,aksincha ortib boradi. Kupincha, dastlabki moddalar kons3ntrasiyalari kamayishidan foydalaniladi. Masalan; agar r3aksiyaning t3zligi minutiga 0.3 mol/l bulsa, 1 l dagi dastlabki moddaning kons3ntrasiyasi xar minutiga 0.3 mol kamayadi.
1. Massalar tasiri qonuni.
Kimyoviy reaksiya tezligining reaksiyaga kirishuvchi moddalar konsentratsiyasiga bog’liqligi. Massalar ta’siri qonuni. Kimyo sanoatida moddalarni ishlab chiqarish apparatlarining o’lchami va unumdorligi, hosil qilinadigan mahsulot miqdori reaksiyaning tezligiga bog’liq. Mahsulot moddalari unumdorligini oshirish va chiqindi moddalar miqdorini kamaytirish kimyo sanoatining muhim vazifalaridan biridir. Shuning uchun kimyoviy reaksiyalar va ularga ta’sir etuvchi omillar o’rganiladi. Kimyoviy reaksiyalar tezliklari haqidagi kimyoning bo’limi kimyoviy kinetika deyiladi. Kimyoviy reaksiya tezligi reaksiyaga kirishayotgan moddalar konsentratsiyasi, harorat, katalizator, moddalar tabiati va boshqa omillarga bog’liq.
Moddalar konsentratsiyalarining kimyoviy reaksiya tezligiga ta’sirini ifodalovchi qonun 1867 yilda norvegiyalik olim K.Guldberg va P.Vaage tomonidan taklif etilgan bo’lib, massalar ta’siri qonuni deb ataladi: