Фанидан Амалий машғулотларни бажариш бўйича

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

ҚАРШИ МУҲАНДИСЛИК ИҚТИСОДИЁТ ИНСТИТУТИ

Геология ва кончилик факультети
«КОНЧИЛИК ИШИ ВА ГЕОДЕЗИЯ» КАФЕДРАСИ
“Очиқ кон ишлари технологияси” фанидан
Амалий машғулотларни бажариш бўйича


УЛУБИЙ КЎРСАТМА
5311600 - “Кончилик иши” бакалавр таълим йўналиши учун

Қарши – 2015 йил
УДК. 622.271.3
Тузувчилар: Катта ўқтувчи: Каримов Ё.Л
Ушбу услубий қўлланма 5311600 - «Кончилик иши» таълим йўналиш бакалавр талабалари учун «Очиқ кон ишлари технологияси » фани дастури асосида тайёрланди.
Қўлланмада амалий машғулотларни бажариш бўйича масалалар мазмуни, тузилиши ва уни ташкил қилиш масалалари келтирилган. Бундан ташқари очиқ кон ишларида қўлланиладиган темир йўл, автомобиль ва конвейер транспортларини ҳисоблаш ва лойиҳалаш услублари келтирилган.
Ушбу услубий қўлланма 5540200 - «Кончилик иши» йўналиш бакалавр талабалари учун мўлжалланган.
Қўлланмада келтирилган маълумотлар ва услублардан «Кончилик иши» йўналиш бакалавр талабалари «Очиқ кон ишлари технологияси» фанидан амалий машғулотларда фойдаланса бўлади.

«Нефт-газ конлари геологияси ва разведкаси» кафедраси

Қарши Мухандислик Иқтисодиёт Институти илмий-услубий кенгаши қарорига мувофиқ чоп этилди.

Тақризчилар:
т.ф.д. Носиров У.Ф
доцент, т.ф.н. Заиров Ш.Ш
№1 амалий машғулот
Карьернинг бош параметрларини аниқлаш.


Карьернинг бош параметрларига қуйдагилар киради:
Кон массасининг ҳажми,охирги чуқурлик,карьер туби бўйича ўлчамлари,бортнинг қиялик бурчаги,фойдали қазилма заҳираси,қопловчи тоғ жинси ҳажми ва ҳокозо.
Карьер контуридаги кон массаси ҳажми (м),акад.В.В.Ржевский формуласига биноан аниқланади.
, м³
Бу ерда S – карьер туби юзаси ABCDE ( 1.1 расм), м²; Н_к – карьер чуқурлиги, м; β_п –карьер бортининг қиялик бурчаги, градус.
l_n – n-борт участкаси узунлиги, м; β_ср – бортнинг ўртача қиялик бурчаги, градус;

1.1.расм. V_г.м контурдаги кон массасини аниқлаш схемаси:
а – умумий кўриниши; б – геометрические тела, из которых состоит объем карьера


агар карьер бортининг қиялик бурчаклари тенг бўлса ёки сезиларли даражада фарқ бўлмаса ,унда акад. В.В. Ржевский формула қуйидаги кўринишни олади
, м³
Бу ерда Р – карьер тубининг переметри, м.
, м
, м.
Қия ва горизонтал конларни қазиб олишда карьернинг охирги чуқурлиги фойдали қазилма қатламининг охирги нуқтасигача ёки қопловчи тоғ жинси h_в ва фойдали қазилма h_и қатламлари қалинлигининг йиғиндиси орқали аниқлана ди.
, м


Ўта қия қатламларни қазиб олишда карьернинг чуқурлашиши,қопловчи тоғ жинсининг доимий ўсишига олиб келади.Карьер чуқурлигининг айрим оралиқларида Н_к.к. (1.2 расм) жорий қопловчи тоғ жинси коэффициенти чегаравий қопловчи тоғ жинси коэффициентига тенг бўлади. k_т = k_гр.

1.2 расм. Карьернинг охирги чуқурлигини аниқлаш схемаси.


Карьернинг охирги чуқурлигини ҳисоблашнинг аналитик усули коннинг кон-геологик,топографик ва бошқа хусусиятларидан келиб чиқиб аниқланади.Ушбу масалани янада аниқроқ ечиш учун график ва графоаналитик усулларидан фойдаланилади.
Карьернинг охирги чуқурлиги қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:

Бу ерда m_г – қатламнинг горизонтал қалинлиги.
, м.
Горизонтал конларни қазиб олишда карьернинг охирги чегараларида карьер туби қатлам контурининг охирги нуқтаси билан аниқланади.Қия ва ўта қия жойлашган конларда карьер тубининг минимал эни кон ишларини ҳавфсиз олиб борилишидан келиб чиқиб 30÷40м ни ташкил қилади.Карьернинг узунлиги қатламнинг бўйлама чўзиқлигига тенг.Қатлам чўзиқлиги жуда катта бўлган ҳолларда карьер узунлиги 3÷4 км қилиб қабул қилинади.Карьер тубининг энг кичик узунлиги 70÷100м қилиб белгиланади.

Фойдали қазилма заҳирасининг ҳажми қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
, м³
Бу ерда S₁, S₂ – карьер туби қатлам ичида жойлашганда фойдали қазилманинг осилувчи ва ётувчи ёнбош томондан асосини ташкил қилувчи майдон. (1.3.расм)



^{1.3- расм. Карьер тубини жойлашишини танлаш схемаси.}

Фойдали қазилманинг саноат захираси(эксплуатацион йўқотилишларни 4% деб қабул қиламиз) у қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:

, т.
Бу ерда З_б – фойдали қазилманинг баланс захираси, уни геологик захирага тенг деб қабул қиламиз:
_, т.
Карьер контуридаги кон массасининг ҳажми (β_ср=β_ндеб қабул қиламиз) қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
. м³.
Карьернинг охирги контуридаги қопловчи тоғ жинси ҳажми қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
_, м³.
Саноат қопловчи тоғ жинсининг ўртача коэффициенти қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:


, м³/т.
Мисол. Карьернинг охирги чуқурлигини,фойдали қазилманинг баланс ва саноат захирасини, қатламсимон ётқизиқларни қазиб олишда қопловчи тоғ жинси ҳажми ва ўртача саноат қопловчи тоғ жинси коэффициентини аниқлаш.