Фани 6-мавзу: соғЛИҚни сақлаш тизими иқтисодиёти

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
САМАРҚАНД ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ
ИНСОН РЕСУРСЛАРИНИ БОШҚАРИШ ФАКУЛЬТЕТИ
ИЖТИМОИЙ СОҲА ИҚТИСОДИЁТИ
ФАНИ
6-МАВЗУ: СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ТИЗИМИ ИҚТИСОДИЁТИ
1

• Соғлиқни сақлаш тизимини ташкил этишнинг асослари

2

• Соғлиқни сақлаш тизимининг бозор муносабатларига ўтишдаги ўзига хос хусусиятлари

3

• Соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ қилиш йўллари

РЕЖА:
Ижтимоий иқтисодий ривожланиш якунлари ишлаб чиқариш кучларининг қувватига ва ишлаб чиқариш муносабатлари хусусиятларига, техника билан жиҳозлаш ва ишловчиларнинг касбкор тайѐргарлигига боғлиқ бўлиб қолмай, балки кўп жиҳатдан демография жараѐнларининг ҳолатига, аҳоли соғлиғига ва соғлиқни сақлаш даражасига боғлиқдир. Бу хизматни республика тиббиѐт соҳаси амалга оширади.
Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 14 январдаги 18-сонли «Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни Сақлаш тизимини такомиллаштириш тўғрисида»ги қарорида соғлиқни сақлашни бошқариш ҳамда такомиллаштиришнинг янги схемаси тасдиқланган. Вазирлик марказий аппаратида назорат инспекцияси ҳамда унинг жойлардаги бўлинмалари яратилди. Назорат инспекцияси зиммасига бир қанча ишлар юклатилган.
Вазирликнинг марказий аппаратида даволаш-профилактика муассасалари моддий техник таъминлаш бўйича бош бошқарма тузилди. Республика Соғлиқни сақлаш Вазирлиги ҳамда унинг жойлардаги бошқарув органлари ҳақидаги низом тасдиқланди.
Республикамиз Президентининг 1998 йил 10 ноябрдаги «Соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ қилиш давлат дастури тўғрисида»ги Фармонда аҳолига кўрсатиладиган кафолатланган бепул, юқори малакали бирламчи тиббий хизматни такомиллаштиришга алоҳида эътибор берилган.
Ислоҳотларнинг пировард натижасида қишлоқ жойларда малакали бепул медицина хизматини икки поғонада кўрсатиш кўзда тутилган. Халққа тиббий хизмат кўрсатишни замон талаблари даражасида ташкил этиш кўп томонлама тизимини миллий анъаналар ва жаҳон андозаларини инобатга олган ҳолда ислоҳ қилишга боғлиқ. Давлат дастури бу борада қўйилган муҳим қадам бўлиши шубҳасиздир».
Инсонларга муносиб турмуш шароитини яратиб бериш, аҳоли соғлиғини сақлаш масаласи давлатимиз ва жамиятимизнинг доиймий диққат марказида бўлиб келмоқда.
Тиббиѐт соҳасини ислоҳ қилиш, аҳоли соғлиғини ҳимоялаш масаласини бугунги замон талаблари даражасига кўтариш мақсадида мамлакатимизда доимий миқиѐсда махсус дастур амал қилмоқда. Жумладан, замоновий соғлиқни сақлаш тизимини шакллантириш ва ривожлантириш соғлом авлодни тарбиялаш, тиббий хизмат сифатини кескин ошириш бўйича олиб бораѐтган ишлар талайгинадир.
Айни пайтда бу соҳда қўлга киритилган ютуқлар билан бирга, ҳали бери ечилмаган ўткир муаммо ва нуқсонлар борлигидан ҳам кўз юмиб бўлмайди. Уларни бартарф этиш, бу борада тараққий топган давлатлар даражасига эришиш таъкидлашимиз жоиз.
Бу дастурда малакатимиз соғлиқни сақлаш тизимини янада такомиллаштириш, бунинг учун тегишли ҳуқуқий, моддий ва молиявий базани мустаҳкамлаш, замоновий билим ва тажрибага эга бўлган тиббиѐт ходимларини тайѐрлаш ва малакасини ошириш, шу билан бирга одамларда ўз саломатлигини асраш бўйича тўғри ва фаол муносабатни шакллантириш каби масалаларга алоҳида аҳамият бериш зарур.
Узоқ вақт давомида мавжуд бўлган соғлиқни сақлашни бошқаришнинг марказлашган тизими барча республикалар учун бир хил эди. улар қўидагилар билан харакатерлар эди. -марказдан молиялаштириш; -мавжуд ресурсларни тасарруф қилишда раҳбарлар ваколатларининг қатъий ўрнатиш; -тиббий ѐрдамни жадаллаштириш эмас, экстенсив ривожланишни рағбатлантириш.
Республикада соғлиқни сақлаш тизимини ташкил этишни ислоҳ қилишда тиббий хизматларнинг ижобий ва салбий жиҳатлари қуйидагилар: - бозор шароитида ҳар қандай хизмат ёки товар мазкур ҳолатда тиббий - пуллик; -кўрсатилган тиббий хизмат учун ҳақ тўлаш бевосита ёки билвосита мижознинг - ушбу хизматлар пировард истеъмолчининг зиммасига тушади; - мижоз ўзи хизматлардан фойдаланиши хохловчи муассаса ва мутахассиснинг сифатини тўлиқ даражада бахолаш имконини бермайди.
Бизнинг фикримизча соғлиқни сақлаш тизимини ташкил этишнинг лойиҳалари орасидан қуйидаги уч асосий йўналишни:

• тармоқни муниципал бошқариш принципларини кучайтириш;
• марказлаштирилган давлат бошқаришнинг устуворлиги ва ушбу соҳада маблағ билан таъминлаш бозори механизмларни этишни ажратиш муҳимдир;
• -соғлиқни сақлашни ташкил этиш ва маблағ билан таъминлашнинг хорижий тажрибасидан кенг фойдаланиш;
• тиббий суғуртани ташкил этишда бошқа мамлакатларда жамланган улкан тажрибадан воз кечмаслигимиз керак.
• -соғлиқни сақлашни тартибга солишнинг принципал жиҳатдан янги усуллари ва шаклларига аҳолининг ижтимоий муҳофаза қилинмаган қатламлари учун тиббий ёрдамнинг сўзсиз кўрсатилиши ва текинлиги, соғломлаштириш, касалликнинг тизимлилиги ахамияти сақланиб қолади ва ҳатто кучаяди.

Соғлиқни сақлашни бозор муносабатлари асосида йўналтириш халқаро тажрибасини қўллаш ушбу соҳанинг бир қанча принсипал жиҳатдан янги характерли белгиларида ўз аксини топади. Улардан асосийлари:
-хўжалик юритувчи субъект белигларига эга бўлган тиббиёт муассасасининг янги иқтисодий мақоми;
-тиббий хизматлар пулли эканлиги суръатларини кучайтириш; -муассасанинг хўжалик фаолияти жараёнида пайдо бўлувчи иқтисодий муносабатлар тизимида тиббиёт ходимлари ўрни ва ролининг ўзгариши.
Ўзбекистонда тиббий хизматни бозор ривожланиши принципларига мослашиш мумкинлигини кўрсатадиган йўллар қуйидаги:
-соғлиқни сақлаш соҳаси субъектлари фаолиятининг барча жиҳатларига устун даражада иқтисодий муносабатларнинг ёйилиши ва тегишлича иқтисодиётдан ташқари, маъмурий усулларни кескин қисқартириш;
-соғлиқни сақлашни маблағ билан таъминлашнинг принципал жиҳатдан бошқа схемасига ўтиш тиббиёт муасссасаларни эмас балки тиббий ёрдам кўрсатишни маблағ билан таъминлаш, хизматларни таъминлашдан қайта йўналтирилган молиявий хисоб-китоблар принципи, шунингдек соғлиқни сақлашни маблағ билан таъминлашга давлатнинг роли ўзгаришига олиб келади;
-соғлиқни сақлашни маблағ билан таъминловчи республика ва маҳаллий бюджетлар билан бир қаторда мажбурий ва ихтиёрий тиббиёт суғурта маблағлари, тиббий хизматларга мижозлар томонидан хақ тўланиши ҳисобига манбаларнинг кўпайиши;
-тадбиркорлик соғлиқни сақлаш соҳасида шаклланиши, шу жумладан чегарали иқтисодий вазият барқарорланиши давомида сўзсиз кенгайиб борадиган давлат даволаш муассасалари доирасида шаклланиш;
-рақобат мухити яратилиши, ушбу йўналишда биринчи ва аён кўриниб турган қадам ахалига тиббий ёрдам кўрсатишда давлат буюртмасини рақобатли жойлаштириш принципи жорий этиш йўли билан қўйилиши мумкин. Маблағ билан таъминловчи томонлар-бюджетлар, тиббиёт суғурта жамғармалари - «аҳоли эхтиёжларини қондириш даражаси-харажатлар» параметри бўйича тиббий хизмат кўрсатиши мумкин бўлган хизматларининг қиёсий самарадорлигини малакали бахолаши зарур;
- соғлиқни сақлаш соҳасида хусусий кичик тадбиркорлик яратилишини қўллаб-қувватлаш ҳамда уларни танлов асосида давлат буюртмаларини бажаришга жалб қилиш механизми дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш зарур ва бошқалар.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони, 07.12.2018 йилдаги ПФ-5590-сон ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ТИЗИМИНИ ТУБДАН ТАКОМИЛЛАШТИРИШ БЎЙИЧА КОМПЛЕКС ЧОРА-ТАДБИРЛАР ТЎҒРИСИДА ҲАМДА 2019-2025 йилларда Ўзбекистон Республикасининг соғлиқни сақлаш тизимини ривожлантириш
КОНЦЕПЦИЯСИ
Мустақиллик йилларида соғлиқни сақлаш соҳасида мамлакатимиз эришган ютуқларга халқаро ҳамжамият томонидан ижобий баҳо берилди. Масалан, аҳолининг умр кўриши 4,6 ёшга - 1995 йилдаги 69,1 ёшдан 2017 йилда 73,7 ёшга ошди.
Оналар ўлими кўрсаткичи 3,1 бараварга камайиб, 100 минг нафар тирик туғилган чақалоққа нисбатан 21 та ҳолатни ташкил этди, чақалоқлар ўлими эса 3,1 бараварга камайиб, 1000 нафар тирик туғилган чақалоққа нисбатан 11,5 та ҳолатни ташкил этди. Болаларда энг кўп учрайдиган касалликларга қарши эмлаш ва профилактика тадбирлари билан қамраб олиш даражаси 96 - 98 фоизда қатъий сақланиб турибди.
Юқумли касалликларга қарши курашиш бўйича комплекс профилактика, эпидемияга қарши ва санитария-гигиена тадбирларининг жорий этилиши ўта хавфли юқумли касалликлар (ўлат, вабо), полиомиелит, дифтерия, чақалоқлар қоқшоли, маҳаллий келиб чиққан безгак, қизамиқ ва қизилча юзага келишидан тўлиқ ҳимоя қилиш имконини берди. Полиомиелитнинг ёввойи штамми (2002 йил), қизамиқ ва қизилча (2017 йил), безгак (2018 йил) йўқ қилинганлиги тўғрисида Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг сертификатлари олинди.
Ўтган даврда қишлоқ врачлик пунктлари, шаҳар ва қишлоқ оилавий поликлиникаларини ташкил этиш орқали бирламчи тиббий-санитария ёрдамини кўрсатиш тизими такомиллаштирилди ҳамда аҳолининг ушбу хизматлардан фойдаланиш имкониятлари кенгайтирилди. Шошилинч тиббий ёрдам кўрсатишнинг ягона марказлашган тизими яратилди, фуқароларга, жумладан, жойларда юқори технологияларга асосланган тиббий ёрдам кўрсатувчи республика ихтисослаштирилган илмий-амалий тиббиёт марказлари тармоғи такомиллаштирилмоқда.
Аҳолининг репродуктив саломатлигини мустаҳкамлаш, оналик ва болаликни муҳофаза қилиш бўйича қатор мақсадли миллий дастурлар амалга оширилди. Болаларнинг ирсий ва туғма касалликлар билан туғилишининг олдини олиш мақсадида республика ва ҳудудий скрининг марказлари ташкил этилди.
Натижада 1991 — 2017 йилларда умумий ўлим кўрсаткичи 20 фоизга, оналар ва чақалоқлар ўлими 3,1 баробар камайди. Ўртача умр кўриш давомийлиги 1995 йилга нисбатан 4,6 йилга ошди ва бугунги кунда 73,7 йилни ташкил этмоқда.
Шу билан бирга, соғлиқни сақлаш соҳаси фаолиятини ташкил этишда сўнгги йилларда тўпланиб қолган тизимли камчилик ва муаммолар фуқароларнинг соғлиғини муҳофаза қилиш тизимини янада такомиллаштиришга қаратилган вазифаларни самарали ҳал этишга тўсқинлик қилмоқда. Хусусан: