Fan nomi: Biznesni boshqarish Mavzu: Menejment nazarıyaları, maktabları va ularnıng rıvojlanısh bosqıchları

Menejment nazariyalarining evolutsion rivojlanishi

0‘sha davrdanto bugungi kunga qadar bosh qaruv ta’limotida quyidagi to‘rtta yo‘nalish evolutsion tarzda rivojlangan va o‘zining tegishli hissasini qo‘shgan:

1 .Ilmiy menejment maktab.

2. Mumtoz yoki ma’muriy menejment (1920-1950).

3. Insoniy munosabatlar maktabi (1950-yildan hozirgacha).

4. Miqdoriy tizimli va zamonaviy menejment maktabi (1950-yildan hozirgacha).

Ilmiy menejment nazariyasi

Ilmiy menejment maktabi XIX asrning oxiri va XX asming boshlarida Amerikada shakllana boshlagan. Bu maktab boshqacha nom bilan, ya’ni «Boshqaruvning mumtoz maktabi» deb ham yuritilgan. Bu maktab sarchashmalarida amerikalik muhandis va ixtirochi olim F rederik Teylor (1856— 1915) turgan edi. Ushbu ta’limot yana ham to‘liqroq uning «sanoat korxonalarini ma’muriy texnika tashkiloti», «Boshqaruvni ilmiy tashkil qilishning usuli va prinsiplari», «Korxona boshqaruvi prinsiplari» nomli kitoblarida o‘z aksini topgan. Teylor nazariyasi keyinchalik «Teylorizm» degan nom olgan.

Ilmiy menejment nazariyasi

Uning prinsiplariga binoan:

• mehnatning har bir jarayoni, uning ko‘lami va ketma-ketligi aniq puxta ixtisoslashtirilishi shart;

• har bir mehnat turi qat’iy vaqt oralig‘ida taqsimlanishi lozim;

• har bir mehnat jarayoni va hatto har bir harakat puxta ishlab chiqilgan qoidalarga bo‘ysundirilgan bo`lishi kerak;

• yuqoridan belgilab berilgan ish usullari va qoidalami bajarish

uchun doimiy talabchan nazorat amalga oshirilishi lozim;

• ishchilar malakasi va saviyasiga qarab joy-joyiga qo‘yilishi

shart;

• boshqaruvchi bilan boshqariluvchi mas’uliyatini aniq belgilash

va vazifalarni to‘g‘ri taqsimlash shart.

Ilmiy menejment nazariyasi

Amerika ishlab chiqarishni boshqaruvi bo‘yicha amerikalik mutaxassis Frenk Gilbert AQShda birinchi bo‘lib mehnatni ilm asosida tashkil qiladigan instruktorlar tayyorlaydigan maxsus maktabni tashkil qildi. Teylorga ergashib Gilbert ishlami bajarishning «birdan-bir» ilmiy usulini ishlab chiqdi va uning uchun zaruriy shartlami o‘matdi: ish joyini maqsadga muvofiq tuzish, materiallar yetkazib berish usuli, hamda zaruriy moslama, asbob va uskunalar bunyod etdi. F.Gilbert keng oshkor boMgan «Mehnatni ilm asosida tashkil qilish alifbosi va harakatlami o‘rganish» nomli kitoblami yozdi. Bu kitoblar 1924 va 1934-yillarda Rossiyada bir necha marta nashr qilingan. Teylorning zamondoshi va ishining davomchisi amerikalik iqtisodchi G.Emerson mehnatni ilmiy tashkil qilish bo‘yicha yirik mutaxassislardan bo‘lib, u boshqarish va mehnatni tashkil qilishning kompleks, sistemali tizimini ishlab chiqqan.Uning asosiy qoidalari «Mehnat unumdorligining 12 prinsipi» nomli asarida yoritilgan.