Fan: Jahon tarixi Sinf 8 Dars – 1

Ichki ahvol. Imperiya o'zining beqiyos qudratiga faqat sultonlaming oqilona siyosati tufayligina erishgani yo'q. Bunday beqiyos qudratga mehnatkashlarni ekspluatatsiya qilishni kuchaytirish, mustamlaka o'lkalardan tashib kelin- gan ulkan miqdordagi boyliklar hisobiga ham erishdi.

Ekspluatatsiyaning tobora kuchayishidan tinka-madori qurigan dehqonlar shaharlarga, tog'larga qochib keta boshladilar. Sulton buning oldini olish maqsadida yer egalariga qochib ketgan dehqonla majburan qaytarib olib kelish huquqini beruvchi maxsus Cannon chiqa- rishga majbur bo 'ldi. Unga ko'ra, qochib borgan joyida 15, shaharlarda esa 20 yildan kam yashagan dehqonlar avvalgi joylariga majburan qaytariladigan bo'ldi. Bu aslida Yevropada hukm surgan krepostnoy huquqning Turkiyadagi o 'ziga xos bir ko 'rinishi edi.

Yer egalarining zulmidan tinka-madori qurigan dehqonlar 1519- yilda qo'zg 'olon ko'tardilar. Unga shayx Jalol rahbarlik qildi. Sulton Salim I qo 'zg 'olonni katta kuch bilangina bostira oldi. Keyinchalik Qalandar boshchiligida ko'tarilgan qo'zg'olon ham katta qiyinchilik bilan bostirilgan.

Dehqonlarning xonavayron bo 'lishi va ko 'plab qochib ketishi XVI asr o'rtalaridan boshlab qishloq xo'jaligining inqirozga yuz tutishiga sabab bo'ldi. Bu esa, o'z navbatida, ocharchilik ro'y berishiga olib keldi. Shunday sharoitda dehqonlarni o'zlari tashlab ketgan yerlarga qaytarish har qachongidan ham muhim bo'lib qoldi. Buni amalga oshirish uchun sulton 1610- yilda maxsus farmon chiqarishga majbur bo'ldi. «Adolat farmoni» deb nomlangan bu farmon ocharchilik davrida tashlab ketilgan yerlarni dehqonlarga arzon haq evaziga qaytarishni ko'zda tutar edi. Ayni paytda harbiy majburiyat uchun beriladigan yer mulki tizimining yemirilishi ham kuchaydi. Buning asosiy sababi, davlat xazinasi taqchilligini to'ldirish maqsadida bunday yerlarni may da-may da bo'laklarga bo'lib sotishga majbur bo'linganligi edi. Shu tariqa Turkiya harbiy qudratining pasayish davri boshlandi. G'arbiy Yevropada markazlashgan davlatlar, kuchli markaziy hokimiyat qaror topgan bir sharoitda Turkiya kuchsizlana boshladi. XVI asr oxiri - XVII asr boshlarida Turkiya avvalgidek hujumkor qudratga ega bo'lmay qoldi.