Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari: sharq falsafasi. Reja

U o’zining «Monarxiya» asarida cherkovga qarshi qaratilgan siyosiy nuqtai nazarini ishlab chiqadi. Uningcha, cherkov faqat «mangulikka xos”, ya’ni «narigi dunyo» masalalari bilan shug’ullanishi kerak, dunyoviy masalalar esa odamlarning tashvishidir. Odamlarning bu sohadagi faoliyati baxtga, farovonlikka, mustahkam tinchlikka asoslangan ijtimoiy tuzumni qurishdir. Dante o’z gumanizmini ikki haqiqat haqidagi nazariya bilan uzviy bog’lagan mutafakkirlardan biri edi.
Franchiska Petrarka (1304-1379) «birinchi gumanist», «gumanizmning otasi», degan nomlar bilan mashhur bo’lgan. U xristian dinini tan oladi. U insonning faol, £zo’zini namoyon qilishi mumkinliga g’oyasini ilgari suradi. O’rta asr teotsentrizmiga qarshi chiqadi. Petrarka eng avvalo insonning ichki, axloqiy muammolariga e’tibor qaratadi. Bu narsa Uyg’onish davri individualizmining muhim belgisi edi. «Mening sirim», degan falsafiy asarda Petrarka insonning eng chuqur ichki ziddiyatlari va ularni bartaraf qilish yo’llarini ko’rsatadi. Petrarka ijodi inson quvonchi va intilishlarini to’la anglash, ularning dunyoviy xususiyatga ega ekanligani ko’rsatish bilan xarakterlanadi.
Nikolay Kuzanskiy dunyoqarashi. Uyg’onish davri yirik natur faylasuflaridan biri nemis kardinali Nikolay Kuzanskiy (1401-1464)dir. U o’rta asrlar va Uyg’onish davri oralig’idagi yangi davr tafakkuriga asos solgan birinchi mutafakkirlardan. Uning tabiat haqidagi va kosmologik ta’limoti din chegarasidan chetga chiqqan emas. U cherkovning yuqori pogona vakillaridan biri sifatida o’rta asr tartiblariga rioya qilgan. Lekin uning dunyoga va insonga bo’lgan qarashlari kelajakka qaratilgan edi. Bilish haqidagi qarashlari: hodisalarni mantiqiy solishtirish va farqlash yo’li bilan inson narsalar mohiyatini chuqur anglab yetadi, deydi. Lekin fikrlash ham to’liq bilish imkoniyatini bermaydi. Insonning eng oliy fikrlash qobiliyati-aql intuitiv bilishga ega. Aql tafakkur faoliyatidan yuqori turadi. Tafakkur narsaning cheklangan dunyosini bilishdan nariga va yuqoriga o’tolmaydi. Aqlning funksiyasi esa narsa va hodisalar mohiyatini oliy darajada bilishdir, cheksiz bilishdir. Tafakkur orqali dunyoning cheksiz mohiyatini bilish mumkin emas.