Фалсафий тафаккур эволюцияси. Қадимги давр, ўрта асрлар, уйғониш даври фалсафаси

Ибн Арабий фалсафаси

• Билишнинг биринчи усули
• – оқилона-мантиқий билиш

• Унинг воситаси –
• ақл, амалга ошириш усули –
• силлогизмлар ёки
• далиллар орқали
• чиқарилган хулосалар
• тарзидаги мантиқий
• мулоҳазалар . Оқилона
• билим инсон танасини
• бошқарувчи инсон жонига
• керак: у жоннинг дунё
• ҳақидаги билими
• муқаррар унсуридир

• Билишнинг иккинчи усули –
• муаммони мушоҳада
• юритиш йўли билан ечиш,
• ечимдан шартлар сари

• Мушоҳада юритиш жараёнида
• билиш субъекти ўзининг
• билиш объектидан онтологик
• мустақиллигини сақлаган
• ҳолда у билан бирикади,
• уни бутун вужуди билан
• англаб етади. Бунга
• билиш субъекти бўлган
• инсонда ҳам «яширин
• маъно» мавжудлиги
• имконият яратади. У ягона
• ва узвий бўлгани учун
• билиш объекти билан
• «ички моҳият» жиҳатидан
• бирикиш имконияти юзага
• келади, «ташқи моҳият»да
• эса субъект ва
• объектнинг алоҳидалиги
• сақланиб қолади

• Билишнинг учинчи усули –
• муаммони мистик йўл билан ечиш:
• шартлар ва ечим айнийдир.

• Мистик билиш жараёнини
• тавсифлар экан,
• Ибн Арабий гирдоб
• (хиро) образидан фойдаланади.
• «Хиро» сўзи «саросималик»
• деган маънони ҳам англатади.
• Бу ўзига хос саросималик,
• ҳамма нарсада Аллоҳни
• кўрувчи, Ягонани кўпликда,
• кўпликни Ягонада, «аниқни
• яширин, яширинни аниқ,
• шунингдек бошқа зиддиятли
• нарсаларни» кўрувчи
• сўфийнинг саросималигидир.
• «Бироқ бу йўқотган ёки
• тушунмайдиган одамнинг
• саросималиги эмас»

• Хулоса

• Ўрта аcрлар фалсафаси
• дунёвий динларнинг вужудга
• келиши, хусусан христиан,
• ислом динларининг жаҳон
• бўйлаб тарқалиши, улар
• ғояларининг ҳукмрон маф-
• кура мавқеига эга бўлиши
• даврида шаклланган ва ри-
• вожланган. Бу даврда ҳар
• қандай фалсафий таълимот
• у ёки бу даражада мазкур
• динлар таъсирида бўлган.
• Ана шунинг учун ҳам ўрта
• аср фалсафасининг асо-
• сий ҳусусиятини теоцент-
• ризм ташкил этади, деган
• фикр шаклланган.

• Ғарб ва Шарқда ўз тафак-
• кур услубида билимларни
• ифодалаш ва ўзлашти-
• ришнинг ўз механизмлари
• ва шакллари, билим ва
• ҳақиқатга элтувчи йўлни
• ёритувчи ўз мўлжаллари
• мавжуд. Шарқ таълимот-
• лари ва тафаккур услубини
• Шарқ амалиёти ва таж-
• рибасидан олинган Шарқ-
• қа хос усуллар ва метод-
• лар ёрдамида тушуниш
• ва ичдан англаб етиш
• мумкин.

• Ўрта аср uслом фалсафа-
• сuда ҳақиқaт муаммоси-
• нинг кўтарилиши унинг
• ўзига хос хусусиятини
• белгилайди. Зеро Ўрта аср
• фалсафасининг умумий
• белгиларидан бири диний
• дунёқарашнинг тўла ҳукм-
• ронлиги ва унга фалсафий
• тафаккурнинг бўйсунди-
• рилиши билан ҳарактер-
• ланади. Милоднинг VII –
• VIII асрларида Миср,
• Фаластин, Месопотамия,
• Эрон ва Ўрта Осиёнинг
• араб халифалиги томонидан
• босиб олиниши араблар
• ҳукмронлиги остидаги сал-
• танатнинг маданиятига жуда
• катта таъсир кўрсатган эди.