Фалсафий тафаккур эволюцияси. Қадимги давр, ўрта асрлар, уйғониш даври фалсафаси

асосий босқичлари

• Назарий

• Амалий

• Мантиқ

• Борлиқ муаммосини,
• борлиқнинг турли
• кўринишларини,
• барча нарсанинг
• мавжудлигини,
• турли ҳодисаларнинг
• сабабларини
• тадқиқ этиш
• (дастлабки “фалсафа”
• номини олди)

• Инсон фаолияти,
• давлат тузилиши
• тўғрисида

• Шеърий

• Аристотель
• томонидан
• фалсафанинг
• тўртинчи қисми
• сифатида
• эътироф этилган.

• Аристотель фалсафасининг тарихий аҳамияти

• “Соф ғоялар” таълимотини танқид
• қилиш орқали Платон
• фалсафасининг бир қанча қисмига
• ўзгартиришлар киритди

• Мантиқнинг ривожланишига сезиларли
• хисса қўшди (дедуктив методга тушунча
• берди, хусусийдан умумийга, силлогизм
• тизимини исботлади – икки ва ундан
• ортиқ белгилар орқали хулосага келиш)

• Олам ва инсон келиб
• чиқишининг моддий
• таърифини келтирди

• Давлатнинг 6 турини эътироф этди
• ва намунавий турдаги давлат –
• политиянинг таърифини берди.

• Категориялар орқали
• борлиқнинг таърифини берди

• Материянинг моҳиятини аниқлади,
• 10 фалсафий категорияни ажратди

• Платоннинг “эйдос” (соф ғоялар) таълимотига Аристотелнинг танқиди

• Аристотель борлиқ муаммосини кўриб чиқар экан, Платон фалсафасини танқид
• остига олди, унга кўра, атроф-олам “нарсалар олами” ва “соф ғоялар олами”
• ҳамда “нарсалар олами” ҳар бир нарса каби “соф ғяонинг” моддий кўринишидир.

• Аристотелнинг фикрича, Платоннинг хатоси, у “ғоялар олами”ни реал оламдн ажартиб
• кўрсатган, реал олам ўз хусусиятларига эга – ҳажм, ҳаракат, ҳаракатсизлик ва бошқалар.

• Аристотелнинг фикрича, атроф-олам билан боғланмаган “соф ғоялар” мавжуд эмас,
• уларнинг акси эса моддий оламнинг барча нарсалари ҳисобланади; фақат ягона ва аниқ
• белгиланган нарсалар мавжуд.

• Бу нарсалар “индивидуум” деб аталади (таржимада “бўлинмас”), яъни муайян от муайян
• ерда мавжуд, “от” ғояси эмас, ёки аниқ жойда турган ўз хусусиятларига эга аниқ стул,
• “стул ғояси” эмас, муайян ўлчамларга эга “уй ғояси” эмас уйнинг ўзи мавжую ва хоказо.

• Индивидуумлар дастлабки нарса ҳисобланади,
• индивидуумнинг тур ва шакллари эса иккинчи даражалидир.

• Борлиқ “соф ғоя” (эйдос) ва унинг моддий акси бўлмаганлиги сабабли, борлинқнинг ўзи
• Нима?, деган савол туғилади. Бу саволга Аристотель борлиқ тўғрисидаги фикрлари, яъни
• Категориялар (қадимги грек тилида “фикр”) орқали жавоб беришга ҳаракат қилади.

• Аристотелга кўра,
• Категория – бу атроф-оламнинг энг юксак инъикосидир,
• уларсиз борлиқнинг ўзи бўлиши мумкин эмас.

• Аристотель томонидан ажратиб кўрсатилган 10 та категория,
• улар борлиқ тўғрисидаги саволларга жавоб беради,
• бунда биттаси борлиқнинг нималигига жавоб берса,
• қолган 9 таси унинг хусусиятларини ёритади

• Моҳият
• (субстанция)

• Миқдор

• Сифат

•