Falsafadan javoblar tayyorladi yorqinjon hayitboyev

19) Konfusiylik; Daosizm. 

  Qadimgi  Xitoyda  Lao-Szi  falsafiy  ta’limoti  bilan  deyarli  bir  davrda  Kun-Szi  Konfusiy  - 

miloddan avvalgi 551-479)ning falsafiy ta’limoti ham paydo bo‘ldi. Konfusiy - Qadimgi Xitoy faylasufi 

va  pedagogi,  konfusiylikning  asoschisi.  Konfusiy,  garchi,  samoni  oliy  ruhiy  qudrat,  ajdodlarga 

qurbonlik  keltirishni  ularni  e’zozlashning  asosiy  ifodasi  deb  bilsa  ham,  o‘z  ta’limotida  osmon  sirlari 

muammolarini  deyarli  tilga  olmagan  hamda  ruhlar  va  narigi  dunyo  kabi  tushunchalarga  kam  e’tibor 

bergan. Konfusiyning falsafiy va axloqiy g‘oyalari markazida inson, uning aqliy va ma’naviy qiyofasi, 

olamdagi  hamda  jamiyatdagi  o‘rni,  vazifasi  muammolari  turadi.Konfusiy  fikricha  olamdagi  barcha 

mavjudot  singari  insonning  taqdiri  ham  samoviy  qudratga  bog‘liq.  Shuning  uchun  odamlarning 

oliyjanobligi yoki tubanligi, oliy yoki past tabaqaga mansubligini o‘zgartirib bo‘lmaydi. Konfusiyning 

falsafiy ta’limoti keyinchalik Xitoydahukmron dinlarning biriga aylangan va konfusiylik deb nom olgan 

dinning asosi bo‘ldi. milodning boshlarida). Konfusiylik manbai  - Konfusiy izdoshlari yozgan “Lung-

Yuy”  Suhbatlar  va  mulohazalar,  miloddan  oldingi  VI  asr)  kitobidir.  Konfusiylik  Lao-Szi  ta’limotidan 

tubdan  farq  qiladi.  U  jamiyatni  ijtimoiy  larzalardan  asrab  qolishga  intilgan  feodal  amaldorlarning 

qarashlari  va  manfaatlarini  himoya  qigan.  Konfusiylikning  maqsadi  -  xalqni  mavjud  tartib-qoidalarni 

hurmat  qilish  ruhida  tarbiyalashdir.  Bu  din  aqidasiga  ko‘ra,  jamiyatda  osmondan  yuborilgan  “Jeng” 

Insonparvarlik) qonuni amal qiladi. Bu qonunni o‘rganib olish uchun inson “Li”ga, ya’ni ijtimoiy axloq 

normalariga,  qoidalariga,  an’anaviy  marosimlarga  amal  qilishi,  o‘zining  jamiyatdagi  darajasiga  qarab 

ish tutishi zarur.  

Daosizm  -  aslida  falsafiy  ta’limot  bo‘lib,  u  miloddan  avvalgi  IV-III  asrlarda  Xitoyda  paydo 

bo‘lgan.  Uning  asosida  miloddan  avvalgi  II  asrda  daosizm  dini  shakllandi.  Daosizmning  falsafiy 

prinsiplari  “Dao-Deszin”  kitobida  bayon  etilgan.  Bu  asar  o‘tmishdagi  Xitoy  donishmandi  Lao-Szi 

qalamiga  mansubdir.  Lao-Szining  tarixiyligi  xususidagi  masalaga  sinologlar  shubha  bilan  qaraydilar.  

Asarning asosiy tushunchasi “dao” yo‘l) bo‘lib, u olamning mohiyati va bosh sababi, dunyoning turli-

tumanligi manbai, barcha narsalarning onasi deb tushunilgan. Bu, go‘yo qandaydir yo‘l bo‘lib, atrofni 

o‘rab  olgan  olam  va  barcha  kishilar  shu  yo‘l  bilan  borishi  lozim.  “Dao”  diniy  mazmun  kasb  etgan 

yo‘lgina bo‘lib qolmay, ayni paytda u hayot tarzi, usuli, prinsiplari ham edi.