Фалсафада субстанция ва материя муаммоси

rang-barangligi.

• Dunyo cheksiz yaxlitlik sifatida o‘zgarmas
• va ayni vaqtda o‘zining ayrim qismlari
• va ko‘rinishlarida o‘zgaruvchan bo‘lib,
• o‘zini muttasil shakllanish va o‘zgarish
• jarayonlarida namoyon etadi. U nafaqat
• shakllanish va o‘z tuzilmasini murakkab-
• lashtirish yo‘lida, balki aksincha – buzi-
• lish va tanazzul yo‘lida ham harakatla-
• nadi va rivojlanadiki, bu uning sifat
• va miqdor ko‘rsatkichlari muttasil o‘zga-
• rishida aks etadi.
• Shunday qilib, dunyo, bir tomondan, o‘z
• rang-barangligida bir jinsli emas, bosh-
• qa tomondan esa, o‘zining barcha tarkibiy
• qismlarining uzviy birligini tashkil
• etib, muayyan universal yaxlitlik
• hisoblanadi.

• Ko‘rsatilgan muammoning yechimi u yoki bu
• faylasuf dunyoqarashi, uning mazkur dunyo-
• qarashga asoslangan pozitsiyasiga bevosita
• bog‘liq. Ruh (Xudo, o‘lmas g‘oyalar, ong va sh.k.)
• moddiy va ko‘lamli tabiatdan tashqaridagi
• asos deb hisoblaydigan faylasuflar dunyo-
• ning birligi muammosiga boqiy, yaratilma-
• gan va turli atributlarga ega bo‘lgan mate-
• riyani butun borliqning asosi sifatida
• e’tirof etadigan faylasuflarga qaragan-
• da butunlay boshqacha yondashadilar.
• Birinchi holda idealistlar to‘g‘risida so‘z
• yuritiladi. Ularning qarshisida butun dunyo
• ikki ko‘rinishda namoyon bo‘ladi: birinchisi
• – ideal (chin) dunyo, ikkinchisi – moddiy,
• ashyoviy (o‘tkinchi) dunyo. Bu yerda dunyoning
• birligini tasdiqlovchi nuqtai nazarlar
• ham, mazkur birlikni rad etuvchi nuqtai
• nazarlar ҳам бўлиши мумкин.

• Dunyo birligining fun-
• damental asoslari.

• 24

• Xulosa

• Inson tajribasi doimo cheklangan, u cheksiz-
• likni empirik yo‘l bilan aniqlay olmaydi.
• Cheksizlikni qayd etish uchun sezgi organlari
• ma’lumotlariga tafakkur faoliyatini ham
• qo‘shish lozim. Cheksizlik intiholi narsal
• orqali mavjud bo‘ladi. Inson aqli ayni shu
• aloqa va ketma-ketlikni, intiholi narsalar
• umumiyligining cheksizlikka teng bo‘lgan
• ayni shu shaklini aniqlайди.