Фалсафа қисқача изоҳли луғат

М. Шарилов
ҲАРАКАТ - - моддий, руҳий ва маънавий борлиқнинг мавжудлик шаклларидан бири, унинг муҳим атрибути (ички хоссаси). Энг умумий тарзда ҳ. умуман, ўзгаришдан, объект-ларнинг ўзаро таъсиридан иборат. Ҳ. табиат ва жамиятда юз бераётган ҳамма жараёнларни ўз ичига олади. Қадимги за-монларда атом, сув, тупроқ, ҳаво, олов каби моддий унсур-лар ҳар доим ўзаро муносабатда ва ўзгаришда бўлади деб
Ҳацицат
ҳодисаларнинг ўзаро бир-бирига таъсир ўтказиши ҳисобла-нади. Ҳаракатнинг юқори шакли ўзига хос, янги интегратив (умумлашма), қуйи шаклларга таъсир кўрсата оладиган ху-сусиятга эга бўлади. Борлиқнинг турли-туман кўринишлари, тамойилларига, қаракатнинг муайян шакли мувофиқ келади. Ҳаракат нисбий, чунки у фазонинг бирон-бир нуқтасига нисбатан олинганда қаракат ҳисобланади; худди шунингдек, турғунлик ҳам нисбийдир. Ҳаракат узлуклилик билан узлук-сизликнинг, мутлақ ва нисбий ҳолатнинг бирлигидан ибо-рат. Умумий тарзда борлиқнинг мавжудлик шакли сифатида олганда, ҳаракат абсолют (мутлақ), лекин у нисбий шакл-ларда намоён бўлади. Умуман ўзгариш, тараққиёт (прогресс ва регресс) ҳаракатнинг йўналишлари ҳисобланади. Прогресс-объектнинг тизимли тузидиши, муҳит билан алоқасининг мураккаблашуви, регресс — ҳаракат жараёнида ҳаракатдаги объектда кузатиладиган емирилишдир. Ҳаракат (ўзгариш) осойишталик (сокинлик)ни инкор этмайди. Осойишталик нар-саларнинг нисбий барқарорлиги, мувозанат шаклида намоён бўлади. Осойишталик бутун борлиққа эмас, балки ундаги алоҳида объектларга хос бўлади. Осойишталик, предмет ва ҳодисалардаги вақгинча ҳолат. Биз осойишта ҳолатда деб қарайдиган ҳар қандай жисм, ҳақиқатда, қандайдир муайян бир жиҳатдангина осойишта бўлиб, бошқа жиҳатдан ўзгариб туради. Замонавий фанда ҳ. вақт ва энергия феноменлари контекстида (махсус ва умумий нисбийлик назарияси) ту-шунтирилган антик давр фалсафасида шаклланган ҳ. билан боғлиқ, фалсафий апорияларнинг онтологик мавзуси аниқ-ланган (ҳ. континуал ва дискретликнинг бирлиги, оддий зар-рачаларнинг ҳаракати траекторияси ва ҳоказо).