Falsafa asoslari

322





baholash faoliyati natijalarini, semantik va pragmatik axborotni yetkazib berish, haqiqiy badiiy asar bilan saviyasi past asarni farq- lay bilishlari, «ommaviychilik san’ati»ni rad qila olishda muhim ahamiyatga ega.

Yangi ko‘rinishdagi iqtisodiyotning estetik asoslariga, tad- birkorlik faoliyatiga estetik tus berishga, bunyodkorlikni namo- yon etishga imkon beradigan funksiya bu yaratuvchanlikdir. Ayniqsa, go‘zal qadriyatlarni dunyoga tanitish, xalqning boy va betakror estetik dunyosini aks ettiradigan personajlarni yaratish orqali insonni ma’naviy jihatdan yuksaltirishga xiz- mat qiladi. Estetikaning eng muhim funksiyalaridan yana biri, metodologik funksiya bo‘lib, ushbu funksiya badiiy asarda aks ettirilgan voqea-hodisaning mohiyatini o‘quvchiga to‘laqonli yetkazish imkonini beradi, asarni bilish va uni xuddi hayot- dagidek idrok qilinishini osonlashtiradi. Bundan tashqari, bu funksiya estetik masofani taqozo etadi: masofa tufayli badiiy reallik idrok etiladi.

Estetika fani o‘z maqsadi va vazifalarini uyg‘unlik, yaxlitlik, ifodalilik va maqsadga muvofiqlik tamoyillari orqali amalga oshi- radi. Ushbu tamoyillar orasida estetik munosabatlarda ko‘proq ko‘zga tashlanadigan uyg‘unlik va maqsadga muvofiqlikning mo- hiyati haqida quyidagi fikrlarni aytish mumkin.

Odatda, fanga tegishli qonunlar hodisalarning hamma xu- susiyatlarini emas, balki hodisalardagi umumiylikni aks ettiradi va undagi mustahkam barqarorlikni ifodalaydi. Biroq, hodisa- lar ayni bir vaqtda bir-biriga o‘xshaydi va bir-biridan farq qiladi. Xususan, voqelikni estetik o‘zlashtirishning oliy shakli bo‘lgan san'atga umumiy va xususiy qonunlar tegishli bo‘lib, ularga ba- diiy ijod jarayoni ham, san’atning ijtimoiy olami ham taa’luqlidir. Ular san’atning antropologik, genetik va gnoseologik mazmunini ochib berishga xizmat qiladi. Shunga asosan «Estetik faoliyat qo- nuni», «Badiiy ijod qonuni», «Badiiy jarayon qonuni», «Badiiy idrok qonuni», «Estetik idrok qonuni» kabi qonuniyatlar tizimi shakllangan.

Ushbu qonunlar olamni estetik o‘zlashtirish jarayonining mo- hiyatini izohlaydi va quyidagi natijalarga olib keladi: