Фалсафа. 9 Мавзу. Ислом таълимоти асослари. Исломдаги мазҳаб ва йўналишлар маърузачи: фалсафа фанлари доктори, профессор Исмоил Саифназаров

Калом (ақида) илмининг мазмун – моҳияти

• 1.Калом (араб. – гап, нутқ, баён) – исломий эътиқод ва дунёқарашга оид масалаларни ақлий мулоҳазага таяниб далиллаш ва хулосалашдир.
• 2.Дастлабки даврларда ислом дини таълимоти ақл ва тафаккурга таяниб эмас, илоҳий кўрсатмаларга, фақат Қуръон ва Сунна таълимоти билан чекланган.
• 3.Абу Ҳанифанинг эътирофича, калом илмини Амир Убайд бошлаб берган.

4. Калом мунаққидлари фикрича, Қуръони карим ва Ҳадиси шарифларда ислом таълимоти, мафкураси, эътиқодий-назарий қарашлар баён этилиб, ҳар қандай диний, фалсафий, мантиқий, ақлий назариялар бекор қилинган.

5. Ўзини мўмин-мусулмон санаган киши Муҳаммад (с.а.в.) нинг Аллоҳ таоло томонидан келтирилган илоҳий таълимотдан ташқарига чиқмаслиги, исломгача шаклланган юнон, форс, Шарқ фалсафаси калом илмидан воз кечиш лозим ҳисобланган.

Калом (ақида) илмининг мазмун – моҳияти

• 6. Ислом дини дунёнинг кўп мамлакат, халқларига тарқалиши ва ислом мафкурасининг турли ноисломий мафкуралар билан тўқнашуви натижасида уларга раддия бериш муаммолари келиб чиққан.
• 7. Ислом ақида ва аҳкомларини тушунтириб, асослаб бериш учун оят ва ҳадисларнинг ўзи кифоя қилмаган. Ислом ақидасига мухолиф фикр юритувчи оқим ва тоифалар калом, мантиқ, жадал, мунозара каби ақлий далил-ҳужжатларга суянишга тўғри келган.
• 8. Вақт ўтиб калом илми ислом дунёсида кенг ўрганилиб, бу соҳада ҳам дунёга машҳур ислом мутафаккир, файласуфлари пайдо бўла бошлаган.

9. Абу Мансур Мотурудий, Абулҳасан Ашъарий, Абу Бакр Розий, Форобий, Беруний, ибн Сино, ибн Рушд, ибн Халдун, Журжоний каби кўплаб алломалар етишиб чиқди. Улар калом илми ривожига улкан ҳисса қўшди.

10. Имом Бухорий вафотидан сўнг Имом Мотурудий (870-944) унинг нурли қаламини олиб, у зотнинг хайрли ишларини давом эттирди. Имом Мотуридий ўрта асрлардаги ғояни хатарли, таҳликали бир вазиятда ўз ҳаётини хавф остига қўйиб маънавий жасорат кўрсатди. Ислом оламида “Мусулмонларнинг эътиқодини тузатувчи” деган юксак шарафга сазовор бўлди.