Ғалла экинлари

So’tasi yirik- mayda, har-xil shaklda, ko’pincha silindrsimon yoki bilinar-bilinmas konussimon bo’ladi. Tashqi tomondan uni shakli o’zgargan barg plastinkalaridan iborat o’rama qoplab turadi. So’taning o’zi seret o’zakdan tashkil topgan bo’lib, undagi katakchalarda urg’ochi guli boshoqchalar juft-juft bo’lib, muntazam tik qator hosil qilib joylashadi. Boshoqchada ikkita urg’ochi gul bo’ladi, shularning faqat yuqorigi bittasi rivojlanib, hosil tugadi. Boshoqcha qipiqlari mayda makkajo’xori gullashi vaqtida seret bo’ladi, keyin dag’allashib qoladi. Gul qobiqlari yupqa, pardasimon bo’lib, so’ta yanchilganda to’kilib ketadi. Boshoqchalarning juft-juft bo’lib, joylashishi so’tadagi don qatorlari sonining juft bo’lib chiqishini bildiradi, don qatorlarining soni 8 tadan 24 tagacha o’zgarib turadi.

Urg’ochi gulida bir uyali tuguncha bo’ladi, undan uzun insimon ustuncha (urg’ochi ipi) chikib, uchki tomonidan ayri tumshukcha hosil qiladi. Gullash vaqtida ustunchalari tumshukchalari bilan birga so’taning uchidan dasta tuk shaklida chikib turadi. So’tada o’rta hisobda 500 tadan 600 tagacha,kechpishar nav o’simliklar yaxshi rivojlanganja 1000 tagacha gul bo’lishi mumkin.

Makkajo’xorining doni (mevasi ) yirik, yumalok, ovalsimon yoki tishsimon, rangi juda xilma-xil bo’ladi. 1000 donasining vazni o’rtacha 250-350g bo’lib, 100-500 g atrofida va bundan ko’p o’zgarib turishi mumkin.

Makkajo’xorining ro’vagi bilan so’tasining tuzilishini gullab turgan vaqtida yoki ataylab shu davrda kuritib qo’yilgan o’simliklardan urganish ma’kul. O’simlikning boshqa qismilarini kuritilgan yaxlit o’simlikdan urganish mumkin.

Makkajo’xorining Zea mays L. turi xozirgi kllassifikasiyaga ko’ra 8 ta kenja turga bo’linadi, bular qo’yidagi belgilari:

1). donining po’stiligi(doni po’stsiz yoki po’stli);

2). donining tashqi tuzilishi (yuzasining shakli va xarakteri);

3). donining ichki tuzilishi (unsimon yoki shoxsimon endosperm borligi va ularning joylashishi) bilan bir-biridan farq qiladi.

Shunday qilib, donning belgilari makkajo’xorini kenja turlari ajratish uchnu asos hisoblanadi. Shuning uchun donining tuzilishi bilan ancha batafsil tanishish zarur.

Doni po’stdan (meva, urug’ po’sti, ba’zi shakllarda et po’stidan), aleyron qavat, yirik mo’rtak (don vazning 10% gacha yetadi) va endospermdan iborat. Don endospermida unsimon va shoxsimon qismlari farq qilinadi. Unsimon qism, ya’ni unsimon endosperm g’ovak tuzilgan, chunki kraxmal donalari orasida kamgaklar bo’ladi. Shoxsimon qism, ya’ni shoxsimon endospermda kraxmal protein hamda kolloid karbonsuvlar bilan to’la turadi. Unsimon endospermda kraxmal ko’p, oqsil kam bo’lsa, shoxsimon endospermda, aksincha, oqsil ko’p, kraxmal kam. Don sinig’ida shoxsimn endosperm shishasimon bo’lib ko’rinadi.

Makkajo’xorining qo’yidagi tur xillari bor: tishsimon, kremniysimon, serkraxmalli, shirin, bodroqlanadigan, mumsimon, serkraxmal-shirin va po’stli makkajo’xori. Shularning dastlabki beshtasi ishlab chiqarishda ahamiyatga ega.