Fakultetlararo jismoniy tarbiya va sport

 

7.3. Jismonny mashqlarnnig ta’sirini belgilovchi omillar. 

---

 

Har xil jismoniy mashqlarning samarasi turli xil yoki turli xil dagi jismoniy mashqlarning 

bir  xil  madaniyatviy  ta’sir  ko’rsatishi  ama  liyetda  isbotlangan.  Demak,  bu  jismoniy  mashqlar 

doimiy bir xil ta’sir xususiyatiga ega emasligining isbotidir. 

 

Madaniyat  jarayonida  jismoniy  mashqlarning  samarali  ta’sirini  belgilay  oladigan 

omillarni  bilish  pedagogik  jarayonni  boshqarishni  oson  lashtiradi.  Bu  omillar  quydagicha 

guruhlangan: 

1.O’qituvchi  va  o’quvchilarning  shaxsiy  xarakteristikasini  bilish  asosiy  omillardin  biri.  Ta’lim 

jarayoni  ikki  tomonlama  -  o’quvchilar  ukiydi,  o’qituvchi  ukitadi.  SHuning  uchun  jismoniy 

mashqlarning  ta’siri  keng  darajada  kim  ukitayotganligiga  va  kimlarni  ukiyotganligiga,  axloqiy 

sifatlariga  va  iktidori  (intellekti)ga,  jismoniy  rivojlanganligiga  va  tayyorgarligi  darajasiga, 

shuningdek,  birlamchi  bajara  olish  malakasi,  qiziqishi,  harakat  faolligi  hamda  boshqalarga 

bog’liq. 

1.Ilmiy  omillar  -  jismoniy  madaniyatning  qonuniyatlarini  inson  tomonidan  anglash  me’erini 

xarakterlaydi.  Jismoniy  mashqlarning  pedagogik,  psixologik,  fiziologik  xususiyatlari  qanchalik 

chuqur  ishlab  chiqilgan  bo’lsa,  pedagogik  vazifalarni  xal  qilish  uchuchn  shunchalik  samarali 

foydalanish mumkin. 

3.Metodik omillar - jismoniy mashqlardan foydalanishda amal qilinadigan juda keng kamrovdagi 

talablar guruhini umumlashtiradi. 

 

Jismoniy  mashqni  o’qitish  davomida  yoki  boshqa  pedagogik  vazifani  xal  qilish  uchun 

kullayetib  (masalan,  jismoniy  qobiliyatlarni  rivojlantirish  uchun)  shuni  hisobga  olish  kerakki, 

birinchidan,  shu  jismoniy  mashqdan  kutilayetgan  samara,  ya’ni  bu  mashq  bilan  qanday 

vazifalarni  (bilim  berish,  madaniyatlash,  Sog’lomlashtirish)  xal  qilish  mumkin;  ikkin  chidan, 

uning  to’zilishi  —  statik  yoki  dinamik  mashqmi,  siklik,  atsiklik  yoki  boshqacha  harakatmi; 

uchinchidan, mumkin bo’lgan takrorlash usullari (bulaklarga  ajratib  yoki mashqni tuda bajarish 

bilan  o’rgatish  maqsadga  muvofiqmi,  takrorlashlar  oraligida  aktiv  dam  olishni  qullashmi  yoki 

passiv  dam  olishnimn  va  xokazolar).  Jismoniy  mashqlarning  bunday  xarakteristikasi  kuyilgan 

pedagogik  vazifalarni  xal  qilish  uchun  jismoniy  madaniyat  vositalari  va  metodlariii  tanlash 

imkonini beradi. 

 

Jismoniy mashqning natijasi uning ijro usuliga bog’liq. Masalan, kanatga uch usul bilan 

tirmashib  chiqish  erkin  usul  bilan  tirma  shib  chiqishdan  samaralirokdir,  chunki  uch  usul 

kullanganda  badandrokka  chiqish  imkoni  bo’ladi.  Jismoniy  mashq  bajargandan  so’ng 

organizmda  maxsus  funksional  o’zgarish  vujudga  keladi  va  u  ma’lum  vaqtgacha  organizmda 

saqlanib  tura  di.  Vujudga  kelgan  o’zgarish  fonnda  keyingi  mashqning  ta’sir  samarasi  yanada 

boshqacharok  bo’lishi  mumkin.  Dastlabki  va  so’ngi  mashqda  mashg’ulot  samaradorligi  ortishi 

yoki pasayishi mumkin. 

 

Masalan,  diqqat  uchun  mashqlar  navbatidagi  qiyin  koordinatsiya  talab  qiluvchi 

harakatlarni  bajarishni  osonlashtirsa,  dumbalok  oshish  mashqlaridan  so’ng  muvozanat  saqlash 

mashqlarini  o’zlashtirish  qiyinchiliklarga  sabab  bo’lishi  mumkin.  Ta’sirning  oz  yoki  kuchlilik 

darajasi  o’zining  chuqurligi  va davomiyligi,  o’quvchi  holati  uning  jismoniy,  aqliy  tayyorgarligi 

va  xokazolarga  bog’liq.  Mashqlar  ta’sirining  talabini  kompleks  ishlab  chiqish  harakat 

faoliyatining  asosiy  ta’siri  samarasini  hisobga  olishga  imkoniyat  yaratadi.  Jismoniy  madaniyat 

jarayoni mashqlar ta’siri tizimini har bir yosh guruhi uchun ishlab chiqishii takazo etadi.