Fakulteti fanidan

Sobiq ittifoq davrida mintaqa aholisini ijtimoiy va siyosiy fanlarni o‘rganishga yo‘l qo‘yilmaganligi; Sobiq Ittifoqqa bo‘ysinuvchi Markaziy Osiyo mintaqasidagi Respublikalarda siyosiy fanlar yo‘nalishlari o‘rganilishiga yo‘l qo‘yilmagan. Aholiga aniq, tabiiy fanlar, qishloq xo‘jaligiga doir fanlar ko‘proq o‘tilgan. Ijtimoiy fanlar faqat Ittifoq soxta mafkurasi asosida yo‘naltirilgan. Natijada, aholining geosiyosiy bilimlardan umuman habarsiz qolishiga olib keldi. Dunyoda ekologik tizimdan geosiyosiy tahdid sifatida foydalanish XX asrning 2-yarmidan kuchaya boshlagan edi. Aynan Markaziy Osiyo mintaqasida bu jarayon o‘z ta’sirini ko‘rsatmoqda. Sobiq Ittifoqda mintaqa respublikalarining siyosiy fanlardan yiroqlashtirish birinchidan, aholini xomashyo resurslariga doimiy jalb etib borish va arzon ishchi kuchini tashkil etish tizimini doimiylashtirish bo‘lgan bo‘lsa, ikkinchidan, Ittifoqda yagona sovet grajdanligini joriy etish masalasi ko‘ndalang qo‘yilgan. Oqibatda, ekologik muammolarni taranglashishi muammolarini oldini olish va mintaqa davlatlari o‘rtasida kelisholmaslik o‘z ta’sirini ko‘rsatmoqda.
XX asrning oxirida dunyoda “ko‘p qutbli” siyosiy manzaraning yuzaga kelishi va mintaqa mustaqil mamlakatlariga siyosiy ta’siri; XX asrning 90-yillaridan keyin Sobiq Ittifoqdan ajralib chiqqan mintaqaning mustaqil mamlakatlaridan o‘z manfaatlarini izlovchi ba’zi davlatlarning ta’siri ham sezilmoqda. Masalan, quyida keltirilgan Amudaryo oqimida qurilayotgan Rog‘un GESi va Sirdaryo oqimida rejalashtirilgan Qambar Ota GES kaskadini moliyalashtirish masalalarida sezilmoqda. (Bu haqda mavzuning keyingi rejalarida kengroq bayon etilgan.)
XXI asrda Markaziy Osiyoga “etakchilik” salbiy atamasining paydo bo‘lishi; Markaziy Osiyoda joylashgan mustaqil davlatlar faoliyatida keyingi yillarda “etakchilik” salbiy atamasi paydo bo‘ldi. Bu atamaning yuzaga kelishi mintaqa davlatlari integratsion tizimiga sezilarli ta’sirini o‘tkazmoqda. Ba’zi tadqiqotchilar Qozog‘iston davlatini Markaziy Osiyodagi integratsion jarayonlarning yetakchisi sifatida ko‘rsatsalar, boshqalari aynan bunday yetakchilik barcha imkoniyatlar tahlili O‘zbekiston davlatiga to‘g‘ri keladi degan fikrlarni bildirmoqda. Mintaqadagi integratsion jarayonlarga birgina davlatni yalovbardor qilib ko‘rsatish noto‘g‘ri bo‘lishi O‘zbekistonlik mutaxassislar tomonidan ta’kidlangan, hamda O‘zbekiston tashqi siyosati tamoyillariga xos emas. Qolaversa, bunday yondashuv mintaqadagi integratsion jarayonlar sub’ektlari o‘rtasida kelishmovchiliklarni kuchaytirishga yo‘naltirilgan harakatdan boshqa narsa emas. “Yetakchilik” salbiy atamasi mintaqa davlatlari o‘rtasida ekologik tizimni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yishda yuzaga kelayotgan qiyinchiliklarga o‘z ta’sirini ko‘rsatmoqda. Muammolarga barham berish mintaqa davlatlarining yakdil, o‘zaro teng huquqli hamkorlik asosidagi oqilona yechimiga bog‘liqligini geosiyosiy hayotni o‘zi isbotlamoqda.