Fakultеt: filоlоgiya va san’at Kafеdra: o‘zbеk tilshunоsligi Magistratura talabasi

Diniy tushunchalar, shaxsning ijtimoiy mavqei motiv bo‘lgan taxalluslar. Ma’lumki, shaxs kishilik jamiyatini tashkil qilarkan, mana shu jamiyatda o‘z o‘rni, va mavqeiga ega. Bu uning ijtimoiy holati bo‘lib, bevosita tarixiy jarayon sifatida kishi ismlariga, taxalluslariga ham ko‘chgan.

Atoiy – o‘zbek dunyoviy adabiyotining ko‘zga ko‘ringan vakillaridan biridir. “Atoiy” arabcha 1)“ota”; 2) bag‘ishlash, hadya berish.
Mavlono Atoyi o‘z davrining nufuzli shayxlar – otalar avlodidan bo‘lgan Ahmad Yassaviy, Ibrohim ota, Ismoil otalar avlodidan ekanligi uchun ham “Atoyi” taxallusini tanlagan. Alisher Navoiy ham “Majolis un-nafois”da “Mavlono Atoyi” Balxda bo‘lur edi. Ismoil ota farzandlaridandur”,¹ - deydi.
4.Ijodkorlarning moddiy turmush darajalari va o‘zlari mansub bo‘lgan tabaqaga bog‘liq tarzda qabul etilgan taxalluslar. O‘zbek adabiyotida bunday taxalluslar salmoqli o‘rinni egallaydi. Xorazm adabiy muhiti namoyondalaridan So‘fi hamda Faqiriyni bu yo‘nalishda taxallus tanlagan deyishimiz mumkin.
So‘fi – Ilyos Mulla Muhammad o‘g‘li o‘zbek adabiyoti tarixida munosib o‘rin egallagan Xorazmlik shoirdir. So‘fi kambag‘al oilada tug‘ilgani, doim muhtojlik va qashshoqlikda kun kechirgani, xo‘rlangani sababli o‘ziga shu taxallusni tanlagan. “So‘fi” so‘zi fors-tojik tiliga mansub bo‘lib, “xudojo‘y, taqvodir” ma’nolarini anglatadi.
Faqiriy- Abdurazzoq Abdujabbor o‘g‘li ilm-ma’rifatni, hayot go‘zalligini kuylagan shoir. U xalq orasida qanchalik mashhur bo‘lmasin, juda kambag‘al edi. Faqirona hayot kechirgani uchun o‘z she’rlarini “Faqiriy” taxallusi bilan e’lon qiladi. “Faqir” so‘zi arabcha so‘z bo‘lib, “muhtoj” degan ma’noni anglatadi.
Sultoniy – Said Nosir oshiqona va falsafiy g‘azallari bilan devon tuzgan ijodkor. U Muhammad Rahimxon Soniy Feruzning nabirasi bo‘lganligi uchun o‘ziga Sultoniy taxallusini tanlaydi. “Sulton” so‘zi arabcha so‘z bo‘lib, “shoh, hukmdor” ma’nolarini anglatadi.
G‘ulomiy – Davlatmurod mahram Eshmurod o‘g‘li Feruz saroyida xizmat qilgan shoir. Uning otasi va o‘zi xon saroyida supsakashlik qilgan. Shuning uchun keyinchalik yozgan ijodiy ishlarini “G‘ulomiy” taxallusi bilan yozgan. “G‘ulom” so‘zi arabcha so‘z bo‘lib, “xizmatkor, qul” ma’nolarini bildiradi.
Bexat – Ahmad Ohunov Buxoralik badihago‘y shoirdir. Hayoti xor-u zorlikda o‘tadi, hatto savod chiqarish imkoniyatiga ega bo‘lmaganligi uchun o‘ziga shu taxallusni qabul qiladi. “bexat” forscha so‘z bo‘lib, “savodsiz, o‘qimagan, yozuvi yo‘q” ma’nolarida qo‘llangan.