Факультети “Ғазначилик иши” кафедраси

 
 
 
 
 

---

1.1.Ғазначилик операцияларини назоратининг зарурияти ва 
турлари 
Назорат бошқарувнинг таркибий қисми бўлиб Давлатни бошқаришда 
давлат функцияси ва мақсадини амалга оширишни кузатиш, таҳлил қилиш 
ва текширишни ўз ичига оладиган жараёндир. Назорат бошқарув циклининг 
якунловчи қисми бўлиб бошқарувдаги янги циклни бошланишини белгилаб 
беради. 
 
Назорат бошқарувнинг бир функцияси сифатида бошқариладиган 
объект фаолияти мониторингини амалга ошириб, қабул қилинган қарорлар 
мақсади ва самарадорлигини баҳолаш ва уларни ижроси натижалари 
юзасидан четланишларни аниқлаш ва уларни тузатишни амалга ошириш 
имконини яратади. Шундай қилиб назорат бошқарув циклининг шундай 
босқичида амалга ошириладики хақиқий содир этилган воқелик қабул 
қилинган режаларга мувофиқ келадими ёки йўқми? Агарда са 
четланишлардаги холатлар салбий бўлса у ҳолда уларни вужудга келиш 
сабаби ва айбдорлари аниқланилади ва уларни тузатишга қаратилган чора 
тадбирлар белгиланилади. Шундай қилиб назоратнинг функцияси кўп 
қиррали бўлиб, белгиланган мақсад билан амалга оширилган ишни 
таққослаш мақсадида ҳақиқий аҳволни таҳлил қилиш, назорат қилинаётган 
фаолиятни баҳлоаш ва аниқланган камчиликларни тузатиш юзасидан чоралар 
кўришни ўз ичига олади. 
Ғазначилик операцияларини назоратимолиявий назоратнинг таркибий
қисми бўлиб Ғазначилик операцияларини назоратини хақида сўз юритишдан 
олдин молиявий назорат хақида тушинчага эга бўлишимиз керак. 
Молиявий назорат – бу молиявий текшириш ва у билан боғлиқ бўлган 
масалалар харакатини ва муомаласини мажмуи бўлиб, хўжалик субъектлари 
фаолиятини ва бошқаришни узига хос усуллар ва шакллар ёрдамида ташкил 
этиш. 
Мамлакат и
қ
тисодиёти ва молия тизимининг самарали амал 
қ
илишининг зарурий шарти бўлиб молиявий назорат хизмат 
қ
илади. 

---

Молиявий назорат жамиятнинг ижтимоий-и
қ
тисодий ривожланишини 
бош
қ
ариш устидан давлат назоратининг таркибий элементи бўлиб 
ҳ
исобланади. Давлат молиявий назоратнинг бош
қ
арув тизимининг асосий 
элементи бўлган умумий назорат тизимидаги му
ҳ
им ўрни ва а
ҳ
амияти 
шундаки, биринчидан, молия ўзи и
қ
тисодий категория сифатида объектив 
тарзда назорат функциясини бажаради; иккинчидан, бозор и
қ
тисодиётида 
молиявий муносабатларнинг роли ошиб боради. Барча узлуксиз такрор 
ишлаб чи
қ
ариш жараёнларини, хўжалик юритишнинг барча по
ғ
оналари, 
давлат бош
қ
арувининг барча даражаларини 
қ
амраб олар экан молиявий 
назоратнинг универсал 
қ
уроли сифатида амал 
қ
илади. 
Молиявий назорат - давлат томонидан ташкил этилган, назорат 
ўтилиш вазифалари юклатилган давлат ёки муста
қ
ил жамоат органлари 
томонидан 
ҳ
укумат, корхоналар, ташкилотлар ва муассасалар фаолиятининг 
самарадорлигини ани
қ
лашга 
қ
аратилган назорат тизимидир. Давлат 
бюджетини шакллантириш ва сарфлашдаги резервларни, молиявий ва 
моддий ресурсларни бош
қ
аришнинг барча даражаларида операцияларнинг 
ма
қ
садга мувофи
қ
лиги ва самарадорлигини, 
қ
онунийлик принципларидан 
четга о
ғ
иш ва уларни бузишларни ани
қ
лаш назорат тизими вазифасига 
киради. Назорат ма
қ
сади - тузатиш чораларини кўриш, айбдорларни 
жавобгарликка тортиш ва бузишларнинг олдини олишдан иборат. 
Бозор и
қ
тисодиёти учун давлат молиявий назорати фаолиятнинг 
ало
ҳ
ида бир со
ҳ
асига айланиб боради. Давлат молиявий назоратнинг объекти 
бўлиб бош
қ
аришнинг барча даражаларида молиявий ресурсларнинг 
шаклланиши ва ишлатилишидан та
қ
симланиш жараёнлари майдонга чи
қ
ади. 
Бу борадаги Давлат молиявий назорати аввало давлат молиявий 
ресурсларидан ма
қ
садга мувофи
қ
ва самарали фойдаланиши, давлат 
мулкидан о
қ
илона фойдаланишини таъминлашга хизмат 
қ
илмо
ғ
и лозим. 
 
 

---

1-чизма