F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

nunataklar 
bor. 
Nunataklar- muzliklar bo`ylab yuqoriga tomon ko`tarilib turgan qoya- ona jins 
qatlamlaridir. 
14-rasm. Abadiy muzloq yerlardagi nunataklar.

---

64 
Doimiy muzlab yotgan yerlarda yuz beruvchi tabiiy geografik jarayonlar 
va relyef formalari
. 
Yer po’stinining ustki qismida paydo bo’lib, siljib yuradigan muzliklardan 
tashqari, yer po’stining juda uzoq geologik davrlardan buyon doimiy xukum 
suruvchi manfiy harorat tufayli muzlab yotishidan vujudga keluvchi abadiy muzlab 
yotuvchi maydonlari ham mavjud. Bunday xududlarda yer qobig’ining dastlabki 
qatlamlarida uchrovchi grunt suvlari muz holatida bo’ladi. Doimiy muzloq 
yerlarning tashkil etuvchi qatlamlarda harorat 0
0 
dan -8
0
gacha kuzatiladi. Bunday 
joylar yer yuzasining quruqlik maydonlarini 100 % deb oladigan bo’lsak, uning 20 
% ga yaqin qismini tashkil etadi. Doimiy muzlab yotgan joylarda muzlab yotgan 
jismlarning chuqurligi bir necha metrdan, 600 m gacha bo’lgan chuqurlikni qamrab 
olishi mumkin. 
Qishi sovuq, hamda davomli tarzda kuzatiladigan, qor kam yog’ib, yozi 
qisqa vaqtda tugaydigan hududlar bo’ylab muzlab yotgan grunt qariyib erimasdan 
uzoq vaqt barqaror muzlagan holatda turadi. Aksincha yozi nisbatan davomli va 
iliq kechuvchi xududlarda doimiy muzlab yotgan jinslarning ustki qismi eriydi va 
o’zgarib turuvchi qatlam yuzaga keladi. Yoz faslida erigan qatlam, qishgi sovuqlar 
ta’sirida qaytadan muzlaydi. Aynan shu jarayon tufayli doimiy muzloq yerlar 
bo’ylab birqancha tabiiy geografik jarayonlar yuz beradi. 
I.S.SHukin abadiy to’ngloq yerlarda yuz beradigan tabiiy geografik 
jarayonlar va ular bilan bog’liq ravishda xosil bo’luvchi relьef formalarini kelib 
chiqishiga ko’ra quyidagi guruhlarga bo’lib o’rganadi: 
- kuchli sovuq tufayli, qor qoplami yupqa bo’lgan xududlarda grunt turli 
ko’rsatgichdagi chuqurliklar bo’ylab muzlaydi va natijada yorilib ketadi. Ko’p 
yillik muzloqlar tarqalgan joylarda yer osti suvlarining hosil bo’lishi, to’planishi va 
harakati juda o’ziga hosdir. Bunday hududlarning o’ziga xos xususiyatlaridan biri 
«tosh» yoki qazilma (ko’milib ketgan) muzlarning mavjudligidir; qazilma muzlar 
yirik linzalar, noto’g’ri shaklli qatlam va jismlar tarzida bo’ladi. «Tosh» muzlar yo 
tog’ jinslar yotqiziqlari bilan ko’milib qolgan bo’lishi, yokk muz tog’ jinslari 
yotqiziqlari paydo bo’lgach, ular orasiga kirib qolgan bo’lishi mumkin. Qazilma 

---

65 
(ko’milgan) muzlar orasida boshqa joylardan keltirilgan muzlik, daryo, ko’l va 
dengiz muzlari uyumlari, shuningdek, tagigacha muzlab qolgan ko’l, yaxmalak va 
qorliklar muzlari. ham bor. Katta-katta yer osti muzlari loyqali ko’l-daryo va 
dengiz gillari yotqiziqlarining ko’p yillik muzlab qolishi natijasida ham vujudga 
keladi. Bunda gruntdagi suv t-o’planib kristallanadi va tog’ jinslari