F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

Korraziya 
(lotincha-qirmoq, qirib tashlamoq) –shamol ta`sirida tog` 
jinslarining qattiq zarba ostida yemirilib turli shakllarga kirishi. Shamol korraziyasi 
natijasida “tosh qo`ziqorinlar”, “tosh ustunlar’, “odamtoshlar”, tokchasimon 
o`yiqlar va boshqalar hosil bo`ladi. Toshloq cho`llarda (Shimoliy Afrikada-
hamada, serir, Farg`ona vodiysi va Eronda-dasht) shamolning yer yuzasiga yaqin 
qismida qum ko`p bo`ladi. Shuning uchun u tog` jinslarini tepasiga qaraganda 
tagini ko`proq yemirishi natijasida “tosh qo`ziqorinlar” hosil bo`ladi.

---

58 
13-rasm. Korraziya ta`sirida shakllangan tosh qo`ziqorinlar. 
Shamol korraziyasi cho`llardagi shamolga ro`baro bo`lgan qoyalarni 
o`ydim-chuqur qilib, o`tkir qirralar va chuqurliklar hosil qiladi. Qoyalar yuzasida 
esa jimjimador asalari iniga o`xshash ajoyib shakllar hosil qiladi. Shunday ajoyib 
shakllarni So`x va Isfara daryolari adirlarida hosil qilgan vodiylarining shamolga 
ro`bar obo`lgan yonbag`irlarida uchratish mumkin.
Bundan tashqari korraziya jarayoni cho`l mintaqasida ham faol rivojlanadi. 
Masalan, Ustyurt chinklariga Orol dengizi tomonidan esuvchi sharqiy shamollar 
ta`sirirda ham tog` jinslari yemirilib turli g`aroyib shakllarga kirgan. 
Respublikamizning adir mintaqasidan yuqori, tog` mintaqasining quyi 
qismlarida ham korraziyaning tog` jinslariga ta`sirini ko`rishimiz mumkin. Nurota 
tog` tizmasining tarmog`i bol`gan Oqtog`ning janubiy yonbag`rida ham bahaybat 
harsang tosh (sangi jiman-tojikcha “tebranuvchi, qimirlovchi tosh” degani) 
shakllangan. Mazkur tosh Sangijumansoyi bo`yida 900 metr balandlikda 
joylashgan bo`lib, tog` yuzasidan bo`rtib ajralib turadi. Uning aylanasi 20 metr, 
balandligi 6 metr, og`irligi esa 250 (ayrim adabiyotlarda 40) tonnadan ortiqdir. 

---

59 
Bubahaybat toshni g`arb tomonga qarab ko`tarsa qimirlaydi va 70-10 martagacha 
qimirlaydi. Shunga o`xshash korraziya ta`sirida shakllangan toshlarni Turkiston 
(Zomin davlat qo`riqxonasidagi 15 metr balandlikdagi tosh minora, tosh qo`ziqorin 
shakllari), Zarafshon tizmasi (dinozavrlar jangini eslatuvchi qoya, Langar 
qishlog`idagi g`aroyib qoyalar) da ham ko`rishimiz mumkin.