F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

Nurash va uning ahamiyati.
Tabiatda nurashning har uchala turi, odatda, 
ayni bir vaqtda ro’y beradi. Quyosh nurlari kunduz kunlari yer ustidagi tog` 
jinslarini qizdiradi, kechasi bu jinslar soviydi, natijada tog` jinslari tarkibidagi 
minerallarning torayishi va kengayishi vujudga kelib, ular yemiriladi va 
maydalanib ketadi. Tog` jinslari tarkibidagi har xil minerallar quyosh issiqligini 
qabul qilishi, saqlash va tarqatish xususiyatlari har xil bo’ladi. Tog jinsi tarkibidagi 
ba’zi minerallar tez isiganligidan ularning hajmi ko`proq kengayadi, sekin – asta 
isiganlariniki kamroq kengayadi. Bu xildagi qarama - qarshi o’zgarishlar natijasida 
tog` jinsi tarkibidagi minerallar bir – biridan ajraladi, yaxlit va zich qatlamning 
yuzasi yorila boshlaydi. Bundan tashqari quyosh nurlarining fizikaviy ta’sirida 
mineral va tog` jinslarining sirti qizib, hajmi kengayganligidan qatlamning qizigan 
ustki qismi ichki sovuq qismidan ajraladi. Kechasi esa buning teskarisi, tog` 
jinslarining sirti, ichki qismiga qaraganda tezroq soviydi. Bu xil hodisalar 
takrorlanishi natijasida tog` jinslarining yorilishi kuchayadi. Uzoq davom etadigan 
bunday hodisalar natijasida qattiq, zich va yaxlit jinslar sekin – asta yemiriladi, 
parchalanadi va maydalanadi. Fizikaviy nurash, odatda harorati keskin farq 
qiladigan kontinental iqlimli joylarda, ya’ni sahrolarda va tog`li hududlarda eng 
kuchli bo’ladi. Masalan, Janubiy – Sharqiy Qizilqumda, Janubiy Qoraqumda (Mari 
atroflarida) havoning harorati yoz faslida 48 - 50
0
ga boradi, qum yuzasining 
qizishi 80
0
gacha yetadi. Janubiy Qizilqumda joylashgan Repetak ilmiy 
stantsiyasining ma’lumotiga ko’ra, kechalari havoning harorati to’satdan 18-20
0
ga 
tushib ketadi. Shunga o’xshash, Yer sharining tog`li rayonlari, aniqsa O’rta 
Osiyoning 
tog` 
oldi 
mintaqalarida 
havosi 
birmuncha o’ziga xosdir. 
Nurash jarayoni natijasida yemirilgan, maydalangan tog` jinslari ba’zan 
o’sha joyning o’zida qoladi, bunday jarayon