F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

Mavzuga oid savol va topshiriqlar. 
1.
Eol jarayonlar deganda nimani tushunasiz ? 
2.
Eol jarayonlar ta`sirida qanday relief shakllari hosil bo`ladi? 
3.
Shamolning yemirish ishiga nimalar kiradi? 
4.
Barxanlar qanday shakllanadi? 
5.
Barxan bilan dyuna qanday farqlanadi? 
6.
Korraziya nima ? 
7.
Yardanglar qanday hosil bo`ladi? 
Muzliklar bilan bog’liq holda shakllanuvchi tabiiy geografik jarayonlar. 
 
Atmosferadagi nam qutbiy mintaqalarda dengiz sathida, mo’’tadil va issiq 
mintaqalarda esa troposferaning o’rta hamda yuqori qatlamlarida asosan qattiq 
holda bo’ladi. Bu yerlarda yog’in qor tarzida tushadi va agar sharoit bo’lsa, (qutbiy 
geografik kengliklardagi materik va orollarda, o’rtacha hamda tropik 
kengliklardagi baland tog’larda) bu qor yil bo’yi erimay to’plana boradi va muzga 
aylanadi. Yerdagi xionosfera (grekcha xionos-qor demak) deb atalmish doimiy qor 
va muzliklar sferasi ana shunday hosil bo’ladi. Xionosferani dastlab V.M. 
Lomonosov ajratib uni sovuq atmosfera deb atagan; «xionosfera» terminini fanga 
1939 yil S.V. Kalesnik kiritgan. SHunday qilib, xionosfera: a) qor va muz hosil 
bo’lishi uchun nam beruvchi gidrosferaning; b) bu namni u-erdan bu yerga olib 
boradigan va qattiq holatda saqlaydigan atmosferaning; v) yuzasida muz qobig’i 
vujudga kelishi mumkin bo’lgan litosferaning o’zaro ta’siri natijasidir. 
Aytib o’tilgan mana shu uch omildan birontasi bo’lmasa, doimiy qorlar 
bo’lishi mumkin emas. Binobarin, doimiy qor qobig’i ham yoppasiga tarqalgan 

---

60 
emas. Qor qobig’i qor to’planishi uchun qulay sharoit bo’lgan joylardagina 
vujudga keladi. 
Xionosferaning maydoni uncha katta emas-salkam 16 mln. km
2
bo’lib, 
quruqlik yuzasining atigi 11 % ini tashkil etadi. 
Muz qobig’ida nihoyatda ko’p-salkam 30 mln. km
3
suv to’plangan bo’lib, bu 
suv barcha daryo va ko’llar suvini birga qo’shgandagidan ham bir necha baravar 
ko’pdir. Bu suvning 28 mln. km
3
i Antarktidaga to’g’ri keladi. 
Muzlarning umumiy hajmi juda katta bo`lib, agar ushbu muzlar erisa, Dunyo 
okeanining sathi 50-60 m ga ko’tarilishi mumkin.