F. R. Abduraxmonov z. E. Abduraxmonova

0 ‘q itu vch ining  psixologik  m aslahat  xizm atlari.  O bquvchilarda
 
bilim  olishga  b o ‘lgan  intilishni  yanada  rivojlantirish
Kasbga  yo‘naltirishda  o ‘qituvchining  o ‘mi  va  ahamiyati  kattadir. 
0 ‘qituvchi  o ‘quvchilar  bilan  bo‘ladigan  muloqotda  ularga  o ‘ziga 
xos  maslahatlar  bera  oladi.  Bunda  u  o ‘quvchining  iste’dodi,  qobili- 
yati,  imkoniyatlarini  o ‘rganib  borib  o ‘z  maslahatlarini  berib  boradi. 
0 ‘qituvchining bu maslahatlarini  kasbiy maslahatlar qatoriga kiritish 
mumkin  b o ia d i.  Umuman  esa  yoshlarga  beriladigan  kasbiy  masla­
hatlar  o ‘qituvchi,  psixolog  va  medik -  vrachlar tomonidan  berib  bo- 
riladi.  0 ‘qituvchining kasbiy maslahatlari  asosan psixologik  xususi- 
yatlardan  kelib  chiqadi.  Bunda  o ‘quvchining  psixologik  xususiyat- 
lari,  individual  tomonlari  hisobga  olinadi.  0 ‘qituvchi  bu  sohada  ham 
bilimlarga ega b o iish i  muhim jarayondir.
0 ‘qituvchi 
kasbga  yo‘naltirishning  muhim 
shakli  bu  kasbiy 
maslahat hisoblanib -  bunda kasb tanlovchini psixologik -  pedagogik 
va meditsinaga oid tomonlari o ‘rganilishini, shular orqali ulami  kasb­
ga yo‘naltirilishini  bilib olishi  zam r b o ia d i.
Kasbiy  maslahatlami  tashkil  etilishining  asosiy  tomonlari  -   bu 
kasbiy  maslahat  punktlari,  “Kasb”  bilan  b o g iiq   xonalar,  yoshlami 
ishga joylashtirish  bilan  b o g iiq   byurolar,  maxsus  kasbiy  maslahat
126

---

punktlari,  kasb  haqida  m a’lumot  olish  bilan  b o g iiq   b o ig a n   kor- 
xonalar,  psixologik  va  meditsinaga  oid  tekshiruvlar  bilan  b o g iiq  
tomonlar  va  oxirida  kasb  tanlovchining  individual  -  psixologik 
xususiyatlarini  o ig a n ish   bilan  b o g iiq   tekshirishlar  hisoblanadi.
Kasbiy  maslahatni  o kqituvchi  tomonidan  berilishi  bu  yoshlarni 
aniq  kasb  tanlashlariga  yordam  beradi.  Kasbiy  maslahat  berayo­
tgan  o ‘qituvchi  kasb  tanlovchilarni  qobiliyatlarini,  qiziqishlarini, 
iqtidorlarini,  intilishlarini  hisobga  olgan  holda va  shuningdek ularni 
kasb  tanlashlarini  rag‘batlantirish  orqali  kerakli  b o ig a n   natijalarni 
olishi  mumkin  b o ia d i.  Agarda  kasb  tanlovchilarni  qiziqishlari  va 
intilishlari  b o isa-y u ,  ulardagi  jism oniy  s o g iiq   va  psixologik  xu- 
susiyatlar shu kasbga loyiq b o im a sa   u  holda  kasbga yo ‘naltiruvchi 
shaxs  kasb  tanlovchini  ehtiyotlik  bilan  diqqatini  boshqa  kasblarga 
qaratish  orqali  ularni  o ‘zlarining  layoqatlariga  mos  kasblarga  qara- 
tishlari  lozim  b o ia d i.
6-chizma  :[ 18,  107.  ]
127

---

Quyidagi  chizmada  o ‘qituvchini  psixologik maslahatlari  ko‘rsatib 
berilishi  bilan  birga,  o ‘ziga xos talablarga ham javob  berishi  ko‘zga 
tashlanadi. Ayniqsa  meditsinaga xos tekshiruvlar  kasb  tanlovchini 
kasbga b o ‘lgan jism oniy  layoqatini  k o ‘rsatib  beradi.
0 ‘qituvchi  kasbiy  m aslahatlar  berish  davomida  o ‘quvchidagi 
yutuqlarni  va kam chiliklam i  kuzatib borib  o ‘quvchiga  o ‘z  m asla­
hatlarini  berib  borishi  va  uni  kasbga  tayyorlashi  muhim  jarayon 
hisoblanadi.0‘quvchilami  yangi  adabiyotlar bilan  tanishtirish,  kasb­
ga  kerak bo‘ladigan  psixologik  xususiyatlam i  k o ‘rsatish  va ularni 
o ‘quvchidagi  holatidan  kelib  chiqib  ularni  rivojlantirish  zaruriyat- 
larini asoslab berish.  Bu  kabi  ko ‘plab  masalalarini  o ‘rganib borib, 
o ‘quvchida  kasbga  bo‘lgan qiziqishni yanada  shakllantirish  va o ‘z 
maslahatlarini  berish  kerak  b o ‘ladi.
Kasbiy  maslahat  insonni  kasb  tanlashiga  psixologik  yordam 
beruvchi  y o ‘nalish  b o ‘lib,  kasbiy  faoliyatni  rejalash  uchun,  shu- 
ningdek  kasbiy hayotdagi  qiyinchiliklarni  yengish  uchun  qaratilgan 
kasbiy  psixologiyani  tarm og‘idir.  Kasbiy  maslahat  insonni  yoshi- 
ga qarab, jism oniy  va individual  psixologik  xususiyatlariga qarab, 
uning  umumiy  va  kasbiy  qiziqishlariga  qarab,  intilishi,  maqsadi 
va  qobiliyatlariga  qarab  beriladi.  Shuningdek  kasbiy  maslahat 
berishda  mehnat  bozorini  talablari  ham  hisobga  olinadi.
Kasbiy  maslahatni  asosan  uchta  vazifasi  ajratiladi:  m a’lumot 
beruvchi,  diagnostika  qiluvchi,  oldindan  (prognoz)  aytib  beruvchi.
Kasbiy  maslahatni  m a’lumot beruvchi  vazifasi o ‘quvchiga  aniq 
mutaxassislik  haqida  va  kasb  haqida  m a’lum otlami  yetkazib  be­
rish  va  m aslahatlar  berish  hisoblanadi.
Diagnostik  vazifasi  o ‘quvchini  fiziologik  va  psixologik  xu­
susiyatlarini  o ‘sganlik  darajasi  haqida  m a’lumotlar  beradi.  Shu 
sababli  uni  ikki  muhim  tomonini  ajratish  mumkin  b o‘ladi.  Bu 
tibbiy  va  psixologik  tomonlari  hisoblanadi.
128

---

Tibbiy  vazifasi  -   bu  butun  tanani  o ‘rganib  uning  imkoniyat- 
larini  (qon  -   tomir,  nafas  olish,  nerv  tizimi,  mushaklar  holati  va 
sh.k) haqida  m a’lumotlar  beradi.  Shuningdek, analizatorlarni  vazi- 
falarining  darajasi  haqida  ham  m a’lumot  beradi.
Psixologik  vazifalari  esa  quyidagi  tamoillar  asosida  quriladi.
1. 
Subyektning  kasbiy  faoliyat  faolligi  asosida;
2. 
Subyektning  kasb  egasi  bo"lib  borishidagi  kompleks  yon- 
doshuvga;
3. 
Maslahatlarga  ixtiyoriy  ishtirok  etish  tamoyili  asosida;
4. 
Individual  yondoshuv  tamoyiliga  asosan.
5. 
Shaxsiy  javobgarlik  tamoyiliga.