F. R. Abduraxmonov z. E. Abduraxmonova

•  Ishchi  guruhini  boshqarish  va  mehnat  xavfsizligi 
-   rah- 
bam ing  boshqarishdagi metodi  mehnat xavfsizligiga  ta ’sir etuvchi 
omillardan biri  hisoblanadi.
Hozirgi  vaqtda jam iyatning  rivojlanishi  yaratilayotgan  ko‘plab 
texnikalam i  yaratilishi  bilan  bo g ‘liq  b o ‘lib  bormoqda.  Bular  inson 
mehnatini  yengillashtirib,  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotni  sifati- 
ni  yanada yaxshilash,  ommabop va talabga  loyiq b o ‘lishini hisobga 
ham  olmoqda.  Yangi  texnikalar  yaratilishi  bilan  ulam i  ishlatishda 
o ‘ziga xos b o ‘lgan  xavfsizlik  tomonlari ham  hisobga olinmoqda.
Hozirgi  zamon  texnikalari  asosan 
kompyuterlashtirilgan  va 
ulam i  inson  programm alashtirgan  holda  boshqarishni  kompyuter 
zimmasiga  bermoqda.  Bu degani  inson mehnatdan o ‘zini ozod qildi 
degani  emas, balki  juda katta kuch sarf  qilinadigan joylarda  texni- 
kadan kengroq  foydalangan holda  uni boshqarish maqsad qilingan. 
Bu  yerda  ham  mehnatni  tashkil  etishni  o ‘ziga  xos  tomonlari,  y a’ni 
xavfsizlikni ta ’minlovchi  qirralari  mavjud.
Kasbiy  faoliyatni  psixologik  xavfsizligini  mehnat  xavfsizligi- 
ning  bir  b o ia g i  sifatida  bilish  mumkin.  Jismoniy  xavfsizlikni 
uchta  guruhga  b o ‘lish  mumkin.  Bular  xavfli  xulq  -  atvor,  xav f va 
ziyon  yetkazuvchi  om illar  asosida  kasb  faoliyatini  xavfsizligini
312

---

ta ’minlovchi  psixologik  xavfsizlik,  texnik  xavfsizlik  va  ishlab 
chiqarish  sanitariyasi  hisoblanadi.
Hamma  avariyalar  uchta  sabab bo‘yicha  bo‘ladi.
•  Texnikani  buzuqligi  va  yetarli  ishlanmaganligi;
•  Insonni  aybi  bilan;
• 
0
‘rganilmagan stixiya sababli (yer qimirlashi, siklon va sh.k.) 
Mehnat  xavfsizligi  quyidagilar asosida  b o iish i kerak:
■  Texnika  va qurollami  loyihalashda;
■  Foydalanishni  xavfsiz tashkil  etishda;
■ 
Shaxsiy  tarkibni  mehnat xavfsizligi  bilan ta ’minlashda;
■  Kasbiy  vazifalami bajara olmaydigan shaxslami mehnat joy- 
lariga qo‘ymaslik.
Mehnat xavfsizligini k o‘rsatuvchi  asosiy  sabablar:
Muhit
26-chizma
Psixologik  xavfsizlik  b o ‘yicha  izlanishlar olib borgan M.I.  Kotik 
o ‘zining  “Psixologiya  va xavfsizlik”  nomli kitobida  travm atizmga 
olib  boruvchi  omil  deb  texnikani  ham  emas,  mehnatni  tashkil  qi- 
lishni ham emas, balki insonni o ‘zini sababchi deb bilish kerakligini
313

---

k o ‘rsatadi.  Insonni  baxtsiz  holatga  olib  keluvchi  sabab  bu  obyek­
tiv  sabab  hisoblanadi  deb  k o‘rsatadi  .
Birinchi  sabab  insonni  evolyutsiyasidan  kelib  chiqadi.  M ehnat 
qurollarini  rivojlanib  borishi  bilan  insonni  atrof  muhitga  ta ’sir 
darajasi  kengayib boradi.  Shu  bilan birga tashqi muhitning  insonga 
ham javobi  kengayib  boradi,  texnikani  o ‘sib  borishi  xavfsizlik  ja- 
rayonini  o ‘sib  borishiga  olib  boradi.
Ikkinchi  sabab  bu  insonni  hayotini  va  mehnat  sharoitini  juda 
ham  qattiq,  xavfli b o ‘lib  borishiga  olib keladi.  Bu  yerda q o ‘yilgan 
xato  insonga juda qimmatga tushadi.
Uchinchi  sabab  travmatizimni  o ‘sib  borishi  -   bu  insonni  xavfsi- 
zlikka  moslashishi  hisoblanadi.  Hozirda  insonni  texnik  vositalarsiz 
tasavvurqilib  boim aydi. Lekin shuni  ham unutmaslikkerakki,texnika 
bu  inson uchun  xavf -  xatar keltiruvchi  manba hamdir.
Psixologik  xavfsizlik  -  bu  psixologiya  fanining  bir  y o ‘nalishi 
b o iib   insonni  mehnat  qilish jarayonidagi  xavf -  xatarlarni  va  uning 
oldini  olish  y o ilarin i  o ‘rganuvchi  fandir.
Psixologik  xavfsizlikni  predmeti  bu  insonni  har  xil  faoliyati 
davomida  unga xavf keltiruvchi  omillarni  o ‘rganish  hisoblanadi.
Psixologik  xavfsizlikni  o ‘rganish  predmeti  b o ‘lib  quyidagilar 
hisoblanadi:
>  
Faoliyat  davomida yuzaga  keluvchi  va uning  xavfsizligiga 
ta ’sir etuvchi  psixik  jarayonlar;
> 
Inson  faoliyatini  xavfsizligi  bilan  b o g iiq   b o ig a n   psixik 
holatlar;
>  
Inson  faoliyatini  xavfsizligini  aks  etdiruvchi  shaxsning 
xususiyatlari.
Hozirda  insoniyat  taraqqiyot  qilib  borar  ekan  uning  mehnatini 
yengillashtiradigan  qator yangi  texnika  ko ‘rinishlari  hayotga  tad- 
biq  etilib borilmoqda.  B ux alq  x o‘jaligini barcha sohalarida amalga
314

---

oshirilib borilmoqda. Albatta  yangi texnika  va uni inson salomatligi 
uchun  xavfsizlik choralari  ko‘rilishi  zarur jarayondir.  Hozirda  bu  so- 
hada  ergonomikaning  o ‘mi juda  katta  hisoblanadi.  Bundan  tashqari 
texnikani zamon talablariga mos tushushi, uning to‘la amalga oshiril- 
gan  ish  faoliyati va bu  ish faoliyatiga kerak bo‘lgan texnik xavfsizlik 
masalalar  ish  olib boruvchilarga o ‘rgatilishi  zarurdir.