|
Ongli munosabat va kasb tanlash masalalari. Ongli harakat bu
psixik jarayonlar bilan uzviy munosabatlardir
Ong va psixik jarayonlar
0 ‘sib kelayotgan o ‘sm irlam i kasb tanlashida ularning ongli mu-
nosabati tanlagan kasblarini to ‘g ‘ri tanlaganliklarini va bu tanlagan
kasblaridan qoniqishlarini shakllantiradi. 0 ‘smirlardagi ongli mu
nosabat bu eng avvalo bularni bilimlari va o ‘zligini taniganliklari
bilan baholanadi. 0 ‘zini tanib olgan o ‘quvchi albatta biror bir kas
bni mahkam ushlaydi va uni o ‘rganishga intiladi. 0 ‘quvchidagi
ongli munosabat haqida gapirar ekanmiz, buni yaxshi tushunishimiz
uchun ong va ongli munosabat tushunchalarini bir k o ‘rib chiqamiz.
Inson psixikasining taraqqiyoti bu biologik evolyutsiya qonun-
lari ta ’siri bilan ro ‘y bergan b o ‘lsa, uning ongini rivojlanishi ij
timoiy - tarixiy qonunlar asosida amalga oshadi. Demak, k o ‘rinib
turibdiki, inson ijtimoiy - biologik mavjudot b o ‘lar ekan, uning
ongli munosabati ham xuddi shunday jarayondir. Insonning ongi bu
uning asosi b o ‘lgan miya faoliyati, uning sog‘lomligi, ishlash faoli
yati imkoniyatlari bilan birga, inson yashayotgan muhit, shaxslara-
ro munosabat, hayoti bilan bog‘liq faoliyat, insonga xos b o ‘lgan
fazilatlam i egallab, til, aql, ong yordamida kamol topib boradi.
Ong psixikani yaxlit tarzda ifodalovchi yuksak shakli hisob-
lanib, insonni yakka va hamkorlik faoliyatining (bu muloqot, nutq, til
vositasida) ijtimoiy - tarixiy taraqqiyotning mahsuli sifatida yuzaga
kelgandir. Ongning tarkibiy qismiga bilish jarayonlari kirib, bilish
esa in so n n i, y a’ni uni o ‘rab turgan borliq bilan aloqasini ta ’minlab
turuvchi sezgi, idrok, diqqat, xotira, hayol, tafakkur kabi jarayonlar
bilan asoslanadi.
Inson ongining psixologik tushuntirishning yana bitta ko‘rinishi-
bu insonni obyekt va subyekt o ‘rtasidagi aniq farqlanishini, y a’ni
280
shaxsning “Men” degan tushunchasi bilan “Men ” emas tushuncha-
sini aniqlab olishi, ulaming o ‘zaro aloqasini bilib borishda ko‘rinadi.
Ongni yana bir tasnifi sifatida shaxsning maqsadi, manfaati, ehti-
yojlari bilan bog‘liq bo‘lgan faoliyat hisoblanib, unda bu faoliyatga
undovchi motivlar muhim hisoblanadi.
Ongning yana bir muhim tasnifi bu uning emotsional (hissiy) mu-
nosabatlari hisoblanadi. Shaxs ongiga uning dunyoqarashi, bilimlari bi
lan bog‘liq holda har xil his - tuyg‘ular (har xil darajada ijobiy va salbiy,
barqaror, statik, dinamik) kechinmalar, stresslar, affekt holatlari kirib
boradi va uning shunga xos xatti - harakatlarida ifodalanadi.
Ongning barcha vazifalari insonga xos bo ‘lgan nutqda va tilda
ifodalanadi Ong predmetiga faollik, yo‘nalganlik,intensiallik xususi-
yatlari kiradi. Bular: a) ongni doimo nimanidir tushunishga intilishi-
da; b) refleksiyaga nisbatan qobiliyatlilikda; d) o ‘z - o ‘zini kuzatish,
y a’ni o ‘zini anglashda; e) motivatsion - inson faoliyatiga mazmun
beruvchi qadriyatliligida ko‘zga tashlanadi.
Kasb tanlashdagi imkoniyatlarni insonning ongi va ongli munosa-
batlari bilan boglaydigan bo‘lsak, u holda inson ongini tuzilishi bilan
tanishib chiqamiz. Ongni tuzilishini kolpgina olimlar o ‘zlaricha tahlil
obyekti sifatida k o‘rib chiqqanlar.Deylik, professor E.G ‘oziyev buni
quyidagicha tariflaydi. Ongning tuzilishi:
1)
Ongning tarkibi:
a) obrazni his qilish imkoniyati;
b) borliqdagi narsalaming qadr - qimmati;
d) atrof - muhit obyektlarining m a’no kasb etishi.
2) Ongning vazifalari:
a) aks ettiruvchanlik;
b) ijodiylikni vujudga keltiruvchanligi;
d) baholovchanligi;
e) boshqaruvchanligi;
281
f) refleksivligi;
g) m a’naviyligi.
3) 0 ‘z - o ‘zini anglashning omillari:
a) oilaviy muhit ta ’siri;
b) milliy muhit va milliy til vositalari;
d) m a’rifiy, m a’naviy, madaniy qurshov;
e) maxsus hayotiy vaziyatlar va favqulotda hodisalar.
4) Ongning xislatlari:
a) borliq obyektlari va jam iyat subyektlari bilan munosabat
o ‘matish;
b) biosfera va neosfera hodisalarini anglash (tushunish, bilish);
d) tabiiy va ijtimoiy hodisalar hamda hodisalarga hamdardlik (em-
patiyaning namoyon b o ‘lishi).
5) Ongning xususiyatlari:
a) reaktivligi;
b) sezgirligi;
d) refleksivligi;
e) taraqqiyotning ixtiyorsizligi (spontanligi);
f) polifonikligi;
g) dialogizmga moyilligi.
6) Ongning turlari :
a) individual;
b) guruhiy;
d) jamoaviy;
e) etnik;
f) milliy;
g) ijtimoiy.
Kasb tanlashda o ‘smiming ongli munosabati aynan ongning tuzi-
lishidan kelib chiqadi. 0 ‘smirda kasb tanlashda ongli munosabat
o ‘z- o ‘zini anglashdan boshlanadi.
282
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
