|
0 ‘quv motivlari klassifikatsiyasi
Inson faoliyatining muhim tomonlaridan biri bu uning o ‘qishi
va malakaga ega b oiish id ir. 0 ‘qish orqali kishi o ‘z ehtiyojlarini
qondirish y o ila rin i izlaydi. 0 ‘zi uchun zarur va qiziqarli b o ig a n
kasbni tanlab oladi va shu y o ‘lda izlanib boradi. 0 ‘qishga olib ke-
luvchi k o ‘plab sabablar mavjud b o iib inson shu motivlar asosi
da harakatga keladi va faoliyat ko‘rsatib boradi. Bizga m a iu m k i,
o ‘quvchi o ‘zini o ‘qishga b o ig a n munosabatida k o ‘pgina hollarda
o ‘qim aslikka bahonalar izlaydi. 0 ‘quvchilam i o ‘qishga b o ig a n in-
tilishlarini shakllantiribgina qolmay, balki ulam i bilishga b o ig a n in-
tilishlarini ham vujudga keltirib b o ia d im i? - degan savol tu g ilad i.
Ha!
Albatta
bu sohada diagnostika
tizimlarini o ‘rganishda
o ‘qitishni sifatini oshirishning ko‘rinishlaridan biri bu m otivlami
o ‘rganish va uni bilish faoliyatidagi ta ’sirchanligini oshirish hisob
lanadi.
Motiv - bu insondagi m a iu m bir moddiy narsaga yoki
m a’naviy rag‘batlantirishga intilish, faoliyat qilish b o iib , bunda
kishini
xatti - harakatga undab turadi. Motivlarni uyg‘otuvchi
asosiy manba bu ehtiyoj hisoblanadi. Insondagi har qanday faoliyat
har doim m a iu m bir motivlarga ega b o ia d i. Inson qanchalik o ‘z
motivlarini chuqur va keng anglagan sari o ‘zini xatta - harakatlarini
shunchalik yaxshi boshqara oladi. 0 ‘quv motivlarini tahlil qilar
ekanmiz uni ikki tomonini ko ‘rsatib o ‘tamiz.
208
15-chizma
0 ‘quv faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan motivlar o ‘zida o ‘rganish
bilan b o g iiq bo ‘lgan mohiyatni olib yuradi (yangi omillar, bilim,
hodisa...), va o ‘qish jarayoni (intellektual faoliyatni shakllanishi,
fikrlash, to ‘siqlami yengib o ‘tish,..). 0 ‘quv faoliyati bilan bog‘liq
bo‘lmagan motivlar o ‘ziga sotsial motivlami qamrab oladi (jamiyat
oldidagi burch va javobgarlik: sinf oldida, ota - ona oldida, o ‘qituvchi
oldida, ...), tor shaxsiy motivlar (maqtov olishga intilishda, yaxshi
baho olish, birinchi b o iish maqsadi...), salbiy motivlar ( yomonlik-
dan qochish va shu kabilar). Bu motivlaming har biri alohida o ‘quv
motivini rivojiga ta’sir etadi.
0 ‘quvchilami o ‘qish bilan bog‘liq motivlari ko‘pgina psixologlar
tomonidan o ‘rganilganligi sababli uni ko‘plab variantlari mavjuddir.
Deylik, T.A. Ilina tomonidan tavsiya etilgan variant quyidagichadir.
Bevosita uyg‘otuvchi motivlar:
-
0 ‘qituvchining shaxsi va faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan motiv
lar. Bunda o ‘qituvchini tanlagan motivlari va usullari yotadi.
209
- Ijobiy emotsiyalarga asoslangan ixtiyorsiz diqqatga suyanadigan
motivlar.
Kelajakka b o g iiq b o ig a n motivlar:
- Bu o ‘quvchini kelajagi bilan b o g iiq b o ig a n , uning maqsadga
intilishi bilan b o g iiq motivlar.
- Bu m a iu m bir predmetga, m a iu m bir faoliyatga xohish bilan
b o g iiq , shuningdek o ‘rtoqlarining maqtovini xohlash bilan b o g iiq
motivlar.
- Motivlami qo‘rqinch bilan b o g iiq b o iish i, deylik ota - ona ol-
didagi va o ‘qituvchi oldidagi qo‘rqinch.
- Maqsadni anglagan holdagi ixtiyoriy diqqat bilan b o g iiq mo
tivlar.
Aql bilan b o g iiq motivlar:
- Aqliy faoliyat jarayoni bilan b o g iiq motivlar.
- Mustaql ravishda masalaga javob berish,bu masalani hal etish bi
lan b o g iiq hissiyot, aqliy faoliyatdan qoniqish bilan b o g iiq motivlar.
- Bolalami aqliy faoliyat usullariga o ‘rgatish, umum ta iim n i
o ‘zlashtirish bilan b o g iiq motivlar.
Bu ajratish juda ham shartlidir, chunki motivlar bir - biri bilan bir-
lashib ketgan, ular bir - biriga o ‘tib turadi, birlashadi; bundan tashqari
motivlar yoshiga qarab ham o ‘zgarib turadi; deylik kichik maktab yo-
shidagilarda bevosita uyg‘otuvchi motivlar ustun tursa, kattalarda -
ijtimoiy va kelajakka uyg‘otuvchi motivlar ustun turadi.
0 ‘quv faoliyatini motivlarini T.A.Ilina yana bir variantini ilgari
suradi. Uning fikricha bu ikki tendensiyaga asoslanadi. Biri yutuq-
qa ega b o iis h b o is a , ikkinchisi muvaffaqiyatsizlikdan qochish hi
soblanadi.
210
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
