F. O‟. Jo‟rayev, G‟. X. Karimov qishloq xo‟jalik ekinlarini sug‟orishda suv tejamkor texnologiyalardan foydalanish

1.2-rasm. DKSH-64 "Voljanka" markali yomg'irlatish mashinasining 

texnologik ish jarayoni 

---

20 

 

U yopiq tipdagi statsionar yoki RTYA-220A tipidagi ko‗chma quvurdan suv 

oladi  va  SNP-75/100  nasos  stansiyasi  bilan  bir  komplekt  holida  ishlatiladi.  Bu 

mashina nishabligi 0,02

°

 dan katta bo‗lmagan maydonlarda ishlatiladi. 

U ikkita sug'orish qanotidan iborat bo'lib, ular sug'orish tarmog'ining ikkala 

tomoniga  joylashtiriladi.  Ushbu  sug'orish  texnologiyasidan  foydalanib  ekinlar 

sug'orilganda    egat  olib  sug'orishga  nisbatan  suvdan  2-3  barobar  unumli 

foydalaniladi;  ishlatilayotgan  suv  aniq  miqdorda  beriladi  va  avtomatlashtirish 

uchun qulay sharoit yaratiladi. 

Yomg'irlatib sug'orish chuchuk va kam minerallashgan, yer osti suvlari yuza 

(1-2  m  gacha)  joylashgan,  ayniqsa  suv  ko'tarish  qobiliyati  yaxshi  bo'lgan 

tuproqlarda ijobiy natija beradi. Bu usul toshloq, qumoq tuproqli yerlar uchun ham 

istiqbolli  hisoblanadi.  Chunki  bunday  yerlarda  suvning  g'o'za  ildiz  sistemasi 

joylashgan qatlamdan pastga tushib, behuda sarf bo'lishi kuzatilmaydi.

 

Ekinlarni yomg'irlatib sug'orishning kamchiliklari ham  mavjud. Bular: issiq 

havoda yomg'ir tomchilarni tez bug'lanib ketishi, shamol ko'p esadigan xududlarda 

ishlatib  bo'lmasligi  (chunki  shamol  esayotgan  tomonga  qarab  otilgan  suv 

mo'ljaldan uzoqqa borib tushishi natijasida maydon bir tekis sug'orilmaydi), tuproq 

yuzasini  qatqaloq  bo'lishi,  mashinaning  metall  hajmdorligini  oshishi  ishda  ko'p 

energiya talab etishidir. 

Tomchilatib  sug'orish  texnologiyasi  yangi  suv  tejamkor  texnologiyalardan 

biri  bo'lib,  suv  yerga  tomchilatib  berilishi  natijasida  uning  tejamkorligi  ancha 

oshadi.  Chunki  tomchi  miqdori  yerning  namlanish  qobiliyatiga  qarab  oldindan 

belgilanadi  hamda  ekinlar  ildizi  atrofiga  bevosita  beriladi.  Ekinlarni  butun 

sug'orish  mavsumida  maxsus  tomchilatgichlar  orqali  suv  bilan  ta'minlab  turiladi. 

Isroilda  tomchilatib  sug'orish  usulidan  95  foizdan  ortiq  maydonda  foydalanib 

kelinmoqda.  Bu  usuldan  Buyuk  Britaniya,  Isroil,  AQSH,  Avstraliya  mamlakat-

larida ham keng foydalanilada [4; 14-b.].

 

Ma'lum  vaqt  davomida  uzluksiz  tomchilab  turgan  suv  tuproqning  1  m 

chuqurlikdagi va diametri 1-2,5 m bo'lgan qismida optimal namlikni saqlab turadi. 

Bevosita  ekin  ildizi  tarqalmagan  yerning  tuproq  quruq  holatida  qolaveradi.  Shu 

---

21 

 

sababli  tomchilatib  sug'orishda  suv  sarfi  2-4  marta  kamayishi  mumkin.  Bundan 

tashqari,  tomchilatib  sug'orishda  dalalarni  tekislash  talab  qilinmaydi.  Natijada 

mahsulot  tannarxi  kamayadi.  Bu  texnologiyadan  foydalanishda  suv  sarfi  aniq 

belgilanganligi  hamda  suv  taqsimini  to'g'ri  va  tez  boshqarish  imkoniyati  borligi 

uchun  ham,  sug'orishga  ketayotgan  suv  miqdorini  tejash  imkoniyati  yaratiladi  [5; 

254-255-b.].

 

Tomchilatib  sug'orishning  afzalliklari  bilan  bir  qatorda  ayrim  kamchiliklari 

ham mavjud. Ko'pchilik tadqiqotchilarning fikricha, tomchilatib sug'orish usulidan 

ko'p yillar davomida foydalanish yer yuzasini qotib qolishiga olib kelishi mumkin. 

Bunda  o'simlik  ildizining  oziqlanishi  kamayib  ketadi,  zararli  tuzlar  yerda  ko'plab 

yig'ilib  qoladi.  Shuning  uchun  ham  bunday  holatlarda  ushbu  usulni  bir  qancha 

yillar  davomida  ishlatib,  keyin  boshqa  sug'orish  texnologiyasini  qo'llash  yaxshi 

natija  beradi  [6;  13-14-b.].  Tomchilatib  sug'orish  tizimidan  foydalanish  katta 

mablag' talab qiladi. 

Egatlarga  qora  polietilen  plyonka  to'shab  sug'orish.  Ushbu  sug'orish 

texnologiyasi  ham  sug'orishning  mexanizatsiyalashgan  turi  hisoblanadi.  Mazkur 

texnologik  jarayon  quyidagicha  amalga  oshiriladi:  plyonka  to'shagich  ramasining 

oldiga  o'rnatilgan  egat  ochkich  harakatlanish  davomida  plyonkani  to'shash  uchun 

ariqlar  ochadi.  Shundan  keyin  ramaga  o'rnatilgan  sferik  disklar  g'o'za  qatorlari 

tagidan  plyonka  chetlarini  mahkamlash  uchun  ariqchalar  ochadi.  Plyonka 

kronshteynga  o'rnatilgan  bobinadan  qator  oralariga  profilli  katok  yordamida 

to'shaladi.  Egatlarga  to'shalgan  plyonka  o'rtasida  joylashgan  ignali  g'ildirak  bir 

vaqtning  o'zida  suv  chiquvchi  teshik  hosil  qiladi.  Suv  anashu  egatga  to'shalgan 

plyonka ustidan oqiziladi (1.3-rasm).  

---

22