F. O‟. Jo‟rayev, G‟. X. Karimov qishloq xo‟jalik ekinlarini sug‟orishda suv tejamkor texnologiyalardan foydalanish

I  bob.  SUG‟ORISH  MELORATSIYASI 

1.1. Melioratsiya haqida tushuncha.  

Yer  unumdorligini  oshirish  uchun  qilinadigan  barcha  tashkiliy,  xo‘jalik  va 

texnikaviy tadbirlar yig‘indisi melioratsiya deb ataladi. 

         Sug‘orish  zax  qochirish,  yerlarni  toshlardan  tozalash,  ekin  maydonlaridagi 

butazorlarni  yo‘qotish,  tuproq  eroziyasiga  qarshi  kurashish,  sho‘r  yuvish,  tabiiy 

ofatlarga qarshi o‘rmonzorlar barpo qilish kabi ishlar meliorativ tadbirlar jumlasiga 

kiradi. Qishloq xo‘jaligida bunday meliorativ tadbirlarni amalga oshirmasdan turib, 

ekinlardan  barqaror  va  yuqori  hosil  olib  bo‘lmaydi.  Shuning  uchun  ham 

mamlakatimiz melioratsiyani yanada rivojlantirishga katta e'tibor qaratmoqda. 

         Agrotexnik  melioratsiya  tuproqdagi  oziq  moddalarning  holatini  tubdan 

o‘zgartiradigan  tadbirlarni  qo‘llanishiga  asoslanadi.  Bunda  og‘ir tuproqlarga  qum 

solib,  ularning  mexanik  tarkibi  yaxshilanadi,  yerni  o‘g‘itlash  tizimi  ishlab 

chiqiladi, sho‘r tuproqlar yuviladi va hokazo. 

 

        O‘rmon texnikasi (o‘rmonchilik) melioratsiyasida- daraxt ekib (o‘rmonlar va 

ixota daraxtzorlar barpo qilib) iqlimni o‘zgartirish suv oqimini tartibga solish kabi 

ishlar bilan shug‘ullanadi. 

        Gidrotexnik  injinerlik  melioratsiyasi-  kanallar  qazib  muayyan  hududlardagi 

suv-  havo  sharoitiga  ta‘sir  qilish  va  shu  yo‘l  bilan  haydalma  qatlamdagi  nam 

zaxirasini  oshirib  yoki  kamaytirib,  o‘simliklar  uchun  qulay  sharoit  yaratish 

masalalarini  o‘z ichiga oladi. 

         Bu meliorativ yo‘l yordamida: 

-dalalarni  sug‘orib  tuproq  nami  oshiriladi  yoki  zax  yerlarni  quritib  tuproq 

nami kamaytiriladi, shu yo‘l bilan suv va havo eng muvofiq holda saqlanadi; 

-suv  ta‘sirida  tuproqning  mexanik  parchalanishi  (tuproq  eroziyasi)  bartaraf 

qilinadi. 

         Yangidan o‘zlashtirilgan katta yer maydonlarida ham sho‘rlangan tuproqlarni 

sho‘rlanishi  va  botqoqlanishining  xalq  xo‘jaligiga  yetkazadigan  zarari  juda  katta. 

Bunda  yer  fondining  tabiiy  hosildorligi  pasayadi,  ko‘pincha  yerning  meliorativ 

---

8 

 

holati  juda  yomonlashib,  yerning  bir  qismi  qishloq  xo‘jaligida  foydalanishdan 

chiqib ketadi. 

        Yangi yerlar o‘zlashtirish bilan birga sug‘oriladigan yerlardagi sho‘rlanishi va 

botqoqlanishi  mumkin  bo‘lgan  yerlarning  asosiy  melioratsiya  ishlari  ham  davom 

ettiriladi.  Shu  maqsadda  zarur  bo‘lgan  suv  xo‘jalik,  agromeliorativ,  tadbirlardan 

keng miqyosda foydalanish ko‘zda tutilgan. 

        Suv  resurslarini  ko‘paytirish,  yer  ustki  va  yer  ostki  suv  rejimlarini  rostlash 

maqsadida  quyidagi  ishlar  qilingan:  daryo  oqimlari  rostlangan  suv  omborlari  va 

suv  damlash  to‘g‘onlari  qurilgan  suvi ko‘p  sug‘orish  manbaalardan  suv  berilgan, 

sug‘orish kanallari va suv havzalaridagi fil‘trlanishiga qarshi kurashish sug‘orishda 

sizot, drenaj va yer osti suvlaridan foydalanish bo‘yicha katta ishlar qilingan. 

       Yer  sho‘rlanganda  va  botqoqlikka  aylanganda  daraxtlar  quriydi,  inshootlarga 

putur ketadi, yo‘llar yomonlashadi. 

       Melioratsiya  qilish  natijasida  barcha  zararlar  bartaraf  qilinadi,  ekinlarning 

hosili ancha ko‘payadi. Shunga binoan meliorativ ishlar (dalalarni tekislash, zovur 

qozish,  tuproqdagi  tuzlarni  yuvib  yuborish  va  boshqalar)  ga  ketgan  kapital 

xarajatlar dastlabki yillardayoq qoplanadi. 

         Meliorativ  tadbirlar  amalga  oshirilgandan  keyin  qishloq  xo‘jaligidagi 

foydalaniladigan  maydon  ko‘payadi,  qishloq    xo‘jalik  mahsulotlarining  tannarxi 

arzonlashadi  va  mehnat  unumi  ko‘tariladi.  Yana  bir  ahamiyati  shundaki, 

sug‘oriladigan maydonlar ko‘pincha meliorativ tadbirlar qurilishini talab qiluvchi 

ma'lum darajada sho‘rlangan tuproqlar hisobiga kengaytiriladi. 

      Melioratsiya-  yaxshi  sanitariya  sharoitini  yaratadi.  Botqoqlikka  aylangan 

yerning zaxini qochirish, territoriyani daraxtzor qilish bunga misol bo‘la oladi.