4
KIRISH
Respublikamizda suv resurslarini oqilona boshqarish va ulardan samarali
foydalanish qishloq xo‗jaligini rivojlantirish istiqbollarini belgilab beruvchi eng
muhim omillardan biri sanaladi. Mamlakatimizda suv resurslaridan samarali va
tejamli foydalanishni tashkil etish hamda suv xo‗jaligi inshootlarining ishonchli
ishlashini ta‘minlash bo‗yicha tizimli ravishda ishlar olib borilmoqda.
Respublikamiz qishloq xo‗jaligi rivojlanib borayotgan, industuriyallashgan
qishloq xo‗jaligiga o‗tib bormoqda. Respublikamizda suvga bo‗lgan talab, ayniqsa,
qishloq xo‗jaligida sezilarli darajada oshib bormoqda. Bu esa qishloq xo‗jaligida
paxta, g‗alla, sholi, meva-sabzavotchilik, uzumchilik va bog‗dorchilikni
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etib, suv sarfini iqtisod qilishni talab etadi.
Oxirgi vaqtlarda intensiv bog‗larni rivojlantirish, meva maxsulotlarini (Olma,
gilos, o‗rik, shaftoli va b.q) yetishtirish va uni qayta ishlashni yuqori
texnologiyalar asosida tashkil etishni davrning o‗zi talab etmoqda.
Intensiv bog‗lar yetishtirish, ayniqsa suv taqchil cho‗l hududlarida
yetishtirish, ulardan yuqori va sifatli hosil olishni ta‘minlash uchun esa suv va
uning taqchilligi o‗z yechimini topishni talab etadigan muammolardandir. Bu esa
o‗z navbatida suvni iqtisod qilishni, ya‘ni bostirib sug‗orishdan tomchilatib
sug‗orishga, xususan tuproq ostidan yoki tuproq ichidan sug‗orishni tashkil etishni
talab etadi.
Bu masalani ilmiy asoslangan texnologiya va texnik qurilmalardan
foydalangan holda, suv taqchilligi muammosi yechimini topish va uni intensiv
bog‗lar uchun takomillashtirilgan variantlarni ishlab chiqish va qishloq xo‗jalik
ishlab-chiqarishida qo‗llashni taqazo etadi. Buning uchun suv tejovchi sug‗orish
texnologiyalaridan foydalanib suvni iqtisod qilish, ayniqsa suv taqchil cho‗l
hududlarida foydalanish o‗zining ijobiy samarasini berishi va intensiv bog‗larni
suvga bo‗lgan talabini qondirishni tashkil etishdan iborat.
Bu borada O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari, Vazirlar
maxkamasining qarorlari ishlab chiqilgan va uning ijrosini ta‘minlash borasida
talaygina ishlar olib borilmoqda. Jumladan, tavsiya etilayotgan texnika va
5
texnologiya intensiv bog‗larda tuproq ichidan sug‗orishni tashkil etish ham suv
tejamkor texnologiyaning so‘ngi ilmiy asosli yangiliklari hisoblanib, uning
qo‗llanilishi o‗zining ijobiy samarasini berib kelmoqda. Hozirda O‗zbekiston
qishloq xo‗jaligi sharoitida: -yer ustidan (yuzasidan) sug‗orish; -yomg‗irlatib
sug‗orish; -tuproq ostidan (ichidan) sug‗orish; -tomchilatib sug‗orish kabi
sug‗orish texnologiyalaridan foydalanilib kelinmoqda.
Oxirgi yillarda Respublikamizda suv resurslaridan oqilona foydalanish va
sug‗oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilashga qaratilgan kompleks
chora-tadbirlarni amalga oshirish yer va suv resurslari hamda dehqonchilik
mahsuldorligini oshirishga imkoniyat yaratdi.
Qishloq xo‗jaligi ekin maydonlarini suv bilan kafolatli ta‘minlash maqsadida
har yili davlat byudjetidan 2,5 trillion so‗mdan ortiq, sug‗oriladigan yerlarning
meliorativ holatini yaxshilash uchun 450 mlrd. so‗mdan ziyod mablag‗
ajratilmoqda. Prezidentimiz ta‘biri bilan aytganda, suv resurslari cheklangan
mintaqamizda dehqonchilik qilish, mo‗l va sifatli hosil olish qanchalar og‗ir va
mashaqqatli ekanligi barchamizga ma‘lum.
Shuning uchun suvni tejaydigan texnologiyalarni joriy etishga qaratilgan
tadbirlar qo‗llab-quvvatlanib, buning tashabbuskori bo‗lgan xo‗jalik va
tashkilotlarga qo‗shimcha imtiyoz va preferensiyalar yaratib berilmoqda, natijada
bugungi kunda qariyb 328,0 ming gektar maydonda mana shunday texnologiyalar,
jumladan, 43,0 ming gektar yerda tomchilatib sug‗orish texnologiyasi joriy
qilingan.
2018 yilda suv xo‗jaligi tizimida respublika bo‗yicha suv resurslaridan
oqilona va maqsadli foydalanishda bir qator amaliy ishlar bajarildi. Bularga misol
qilib 2018 yil davomida 15,1 ming.ga maydonda tomchilatib sug‗orish tizimi, 52,6
ming.ga maydonda ko‗chma egiluvchan sug‗orish quvurlari orqali va 12,1 ming.
ga maydonda polietilen plyonka bilan qoplangan egatlar orqali sug‗orish, jami 79,8
ming.ga maydonda suv tejovchi texnologiyalar joriy etilgan.
Suv xo‘jaligi Vazirligi tizimidagi ekspluatatsiya tashkilotlari tomonidan
2018 yil davomida 5161 km uzunlikdagi xo‗jaliklararo sug‗orish tarmoqlari
6
tozalangan va ulardagi 4712 dona gidrotexnik inshootlar hamda 4408 dona
gidropostlar ta‘mirlandi.
Suv istemolchillari uyushmasi (SIU) va fermer xo‗jaliklarining 103,9 ming
km uzunligdagi xo‗jalik ichki sug‗orish ariqlari mexanizmda va qo‗l kuchi
yordamida tozalanib, 14,4 ming dona gidrotexnik inshootlar hamda 17,4 ming
dona gidropostlar ta‘mirlandi va 23,5 ming dona suv olish quloqlari jihozlangan.
Respublikani 2017-2021 yillarda yanada rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‗nalishi bo‗yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan vazifalarni amalga
oshirish maqsadida O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 27
noyabrdagi ―2018-2019 yillarda irrigatsiyani rivojlantirish va sug‗oriladigan
yerlarning meliorativ holatini yaxshilash bo‗yicha Davlat dasturi to‗g‗risida‖gi PQ-
3405-sonli qarori qabul qilinib, unga ko‗ra 2018 yilda yirik hajmdagi irrigatsiya-
melioratsiya tadbirlari, suvni tejaydigan texnologiyalarni joriy qilish ishlari amalga
oshirilgan.
