Ф. М. Аюпова, Ю. К. Жабборова г и н е к о л о г и я

Даволаш:
асосан ж арроҳлик усулида, тухумдон олиб таш лан ад и . Д ермоид ф о н л и
хавф ли ўсма кам д ан -кам пайдо бўлса-да, бундай ҳодисалар учраб туради. 
Д ерм оиддан аксари ясси ҳуж айрали р аклар пайдо бўлади. Тухумдон те- 
ратобластомаси хавф ли ўсмаларга ки ради . Тератобластом алар тез ўсади, 
олиб таш лан ган д ан кей ин кўп и н ч а қай тан алад и. Л им ф а қон том ирлари 
орқали тарқалади. К ўпинча қорин пардасига ёй и лад и (д иссем и наци я). Те- 
ратобластом алар қи з болаларда ёки 20-30 ёш лардаги ж увонларда ай н и қса 
кўп учрайди, (2,5-32% гача). Т ератобластом аларнин г оқибати қам иш а ёмон 
бўлади.
Д аволаш асосан ўз вақтид а операци я қ и л и н и б бачадонни қўш и м ч ала- 
ри билан олиб таш л ан ад и , сўнгра рентген ва радий нурларини чуқур таъ- 
сир этти ри ш дан иборат. К им ётерапия ҳам қўллан и лад и (ц и кл о ф о сф ан , 
сарколизи н). К а с а л л и к н и н г оқи бати кўп ҳолларда жуда ёмон.
Тухумдонларнинг гормон чиқарувчи безлари асосан 2 гуруҳга бўлинади:
1. Ф ем и н и зац и ял о вч и (аёллаш тирувчи) ўсмалар, буларга гранулёз 
ҳуж айрали ўсм алар билан тека хуж ай рали ўсмалар киради.
2. М аскули н и зац и яловч и
(эркаклаш ти рувч и ) 
ўсмалар, 
буларга 
ан дробластом алар киради.
Тухумдон ф олли куллардаги грунулёз ҳуж ай раларга ўхш аш ҳуж айра 
ком плексларидан ту зи л ган ли ги билан таъ р и ф лан ади ган ўсмалар «гранулёз 
ҳуж айрали» ўсма ёки «ф олликулома» деган терм ин билан аталади.
Қ изларда эстроген чақирувчи ўсмалар ж и н си й р и в о ж л ан и ш и н и н г эрта 
бош л ан и ш и билан нам оён бўлади ва аксари бир неча характерли сим п- 
том лар кўри нади: сут безлари ва таш қи ж и н си й аъзолар барвақт етилади, 
қовга жун ч и қад и ва одатда бачадондан қон л и ч и қ и н д и келади, барвақт 
балоғатга етиш да б ачадондан қон келиш и ц и к л и к характерда бўлса, бу 
к асал л и к д а қон келиш ц и к л и к характерда бўлм айди.
Ўсма кекса аёлларда пай до бўлганда ҳам аксари қон кетади. Бундан 
таш қ ар и , ан а ш ун д ай бем орлар ёш к ў р и н а д и , ҳ ар ак тч ан , сут безлари
143

---

тўлиш а ё т га н и н и қай д қ и лад и л ар. Бундай ўзгариш лар р е ф ем и н и зац и я
дей илади . Бундай б ем орларни тек ш и р и б кўр и л ган д а вульва ва қ и н эп и - 
телийси т у ш га н л и ги , бачадон каттал аш ган л и ги эъти б орн и ж алб этади. 
Б ем орларн и н г б ачадон идан қ и р и н д и о л и н и б ги стол оги к йўл би лан тек- 
ш ирилса, эн д ом етри й ги п ер п л ази я си а н и қ л а н а д и . Ҳ айз кўриб келган 
аёлларда ўсма пай до бўлганда ҳайз ц и к л и бузилади. Гоҳ ц и к л и к қон ке- 
тиш и, гоқ ам ен орея рўй беради. А ксари сут безлари ўзгаради, катталаш а- 
ди, тўли ш ад и .
Д аволаш асосан операци я қи л и б олиб таш лаш дан иборат. Ёш ва туғ- 
маган беморларда я к к а тухум дон, 45 ёш дан кей и н -п ан ги стер экто м и я қи - 
линади.
А ндробластом а ғоят кам учрай ди . У нинг характерли белгиси ш уки, 
арренобластома ҳуж айралари гормонлар иш лаб ч и қарад и , бу гормонлар 
д еф ем и н и зац и ял о вч и ва м аск ул и н и зац и ял овч и хоссаларга эга бўлади. 
Адабиётларда тасви рлан ган арреноб ластом аларн инг м утлоқ кўп қисм и 
бир том онлам а каттали ги ва кўри н и ш и ҳар хил бўлиб, кўп и н ч а тузилиш и 
тугунлар ш ак л и д а бўлган. Ю зда, кў к р ак соҳасида ж ун лар ўсиш и, овоз- 
ни нг йўғон лаш и ш ҳолатлари кузатилади. Уни операц и я йўли билан олиб 
таш лан ган д ан кей ин к л и н и к б елгилар аста-сек и н йўқолади.
Тухум дон д и сгерм и н ом аси бир қа н ч а кам уч рай д и ган к асал л и к . 
«Д исгерм ином а» т ер м и н и н и Р.М аейр т а к л и ф этган , у н и н г тах м и н и га қа- 
раганда д и сгер м и н о м ан и н г ҳуж айра элем ентлари ет и л ган д а ж и н си й ҳу- 
ж ай рага а й л а н и ш и керак бўлган, ам м о тўла т а р ақ қ и й этм ай қолган, яъ н и
эм б р и о ген езн и н г қан д ай бўлм асин бир ф азаси д а на эр к ак ҳуж ай раси , 
на аёл ҳуж ай раси ш ак л и га ки р м ай қолган ҳуж ай ралард ан пай до бўлади. 
Тухумдон д и сгер м и н о м аси одатда н а в қ и р о н л и к даврда 30 ёш гача бўлган 
аёлларда к у зати лад и . Д и сгер м и н о м ан и а н и қ л а ш га келсак д и агн о зи опе- 
рац и я қ и л и н га н д а н кей ин м орф ологи к тск ш и р и ш асосида қ ў й и лади .
Д и сгер м и н о м ан и н г ҳам иш а хавф ли ўсма деб ҳисобланади. Д исгерм и- 
ном али бем орларни бир қан ча ш арт-ш ароитларга, аввало б ем орн инг ёш и - 
га қараб ин ди ви дуал тартибда даволаш лозим .
Тухумдон ўсм аларини ани қлаш д а анам нез, б ем орнинг аҳволи ва и к к и
қўллаб бим ануал текш ириш асосий роль ўйнайди. Қ ин орқали (41-расм), 
тўғри ичак, қорин деворини текш ириш ўсм анинг характери тўғрисида ани - 
қр о қ т асав в у р беради. Қ ўш им ча текш ириш усулларидан ультратовуш диаг- 
ностикаси, компью тер том ограф ияси ўсмаларни ан и қлаш д а катта аҳамаи- 
ятга эга.
Тухумдон к и сто м ал ар и н и н г бачадон ўсм аларидан ф арқ қи л ад и ган бел- 
гилари қ у й и д аги л ард ан иборат:
М аҳалий белгилар:
1. Ўсма кон си стен ц и яси эластик.
2. Ю заси теки с ва силлиқ.
3. Ўсма ҳар том онга бемалол ҳаракат қи лади (ай н и вақтда бачадон 
бўйни ҳам унга қўш и ли б си л ж и м ай ди ).
4. О ддий сероз ки стом алар ш ар ш ак л и д а бўлади.
Тухумдон ўсм алари ни ан и қл аш д а у л арн и н г хавф ли эк а н л и ги н и кўрса- 
тувчи б ел ги л ари н и назарда тутиш керак.
а) 
М аҳалли й белгилар: 1.Тухумдон раки к ў п и н ч а и к к и том онлам а бў- 
лади.2.Д углас бўш лиғидаги метастазлар и к к и қўллаб текш и р и ш д а осон
144

---

ан и қ л ан ад и . 3. Чарви ва қорин бўш лиғидаги метастазлар оп ер аи и яд а ан и - 
қл ан ад и . 4. А сцит (айни қса қонли асцит). Т ухум дон нин г п ап и л л яр ки ста- 
лари бўлганда баъзан гидроторакс ҳам бирга кўрилади. 5. Х авф ли ўсм алар 
кон си стен ц и яси кўп и н ч а зич, юзаси нотеки с, ғади р—будур бўлади. 6. Ўсма 
кўзғаланм айд и.
б) 
Умумий белгилардан: озиб кетиш , ум ум ан д арм он сизлик, бад ан - 
га ш иш келиш и каби ҳодисалар кузати л и ш и м ум ки н . Аммо бу бел ги л ар 
одатда ўсма улғайиб кетган даврда учрай ди . Н иҳоят, ўсм анин г тез ўсиш и 
ғоят муҳим ахам иятга эга бўлиб, хавф ли ўсмаларга мосдир.
Тухумдон ўсмаси топилгаида ҳар гал оп ер ац и я қи ли б олиб таш лаш
тавси я эт и л и ш и керак. Шу қоидага қ ат т и қ риоя қ и л и н ган д аги н а тухум - 
дон н и к л и н и к белгилари ан и қлан м аган хавф ли ўсм асининг б арвақ т олиб 
таш лаш ёки хавф сиз ўсм анинг хавф ли ўсмага ай л ан и ш эҳти м ол и н и барта- 
раф қ и л и ш м ум ки н. Бош қа асоратлар: ўсма о ёқ ч аси н и н г буралиб қоли ш и , 
у н и н г й и ри н глаш и ёки ёрилиб кетиш эҳтим оли ҳам иложи б орича эрта 
операц и я қ и л и ш заруриятини туғдиради.
Т ухум дон н и н г хавф ли ўсмаларига к ў п и н ч а ҳар том онлам а (ком п лек- 
сли) даво қи л и н ад и : аввал ўсма олиб таш л а н ад и , сўнгра ч ан о қ соҳасига 
рентген нурлари туш и риб даво қ и ли н ад и . Нур билан д аво л аш н и н г ўзи 
ай н и қ са о п ерац и я қи ли б бўлмайдиган ўсмаларда одатда наф берм айди. 
Т ухум дон нин г хавф ли ўсмаларини даволаш билан бир вақтда ки м ё те- 
рапевтик ва гормонал препаратлар (тиотеф , сарколизи н, тестостерон ва 
ҳоказолар) иш лати лад и.
Хулоса: тухумдон ўсмалари дастлабки пайтида клиник белгиларга эга эмас.
Уларни ани қлаш учун қизлар йилига бир марта ва аёллар йилига кам и- 
да и к ки марта ҳар олти ойда УТТ ва гинеколог текш ириш идан ўтиш лари 
керак. Бу қақда аҳоли орасида туш унтириш иш ларини олиб бориш лозим. 
Ш ундагина тухумдон ўсмалари ўз вақтида тотшлиб, хавфли бўлган вақтида 
операция йўли билан олиб таш ланади ва ун и н г ракка айлани ш и га йўл қўй- 
илмайди. Аёллар, демак, оналар ва қи зларнин г ҳаёти сақланиб қолинади.
Ёш қ и зл арн и ҳозир замонавий ультратовуш аппарати билан боғча, мак- 
таб ш ароитида текш и ри ли б , ки стом алар а н и қ л а н и қ д а ва гинекологларга 
ю бориб келин м окда.