Ф. М. Аюпова, Ю. К. Жабборова г и н е к о л о г и я

Н А З О Р А Т С А В О Л Л А Р И :
1. 
Бачадон миомаси нима?
2. Патогенези.
3. Жарроҳлик давога кўрсатма.
4. Гормонал давоси.
5. Профилактика.
6
. Миома таснифи.
7. 
Келиб чиқиш назариялари.
8
. Гормонал даво.
125

---

ЭНДОМЕТРИОЗ
Мақсад.
Э ндом етриоз этиологияси, патогенези, тасн иф и, к л и н и к аси , таш хиси, 
олди ни олиш ва даволаш п р и н ц и п л ар и н и ўрганиш .
Вазифалар:
1. Т ерм и н ологи ян и билиш .
2. Э ти опатоген езини ўрганиш .
3. Ж ойлаш уви бўйича тасн и ф и н и билиш .
4. К л и н и к аси ва асосий си м п том л ари н и ан и қл аш .
5. Д и агн о сти к аси н и ўрганиш .
6. Д авоси билан таниш иш .
Э ндом етриоз деб, бачадон ш и л л и қ қавати (эндометрий) ҳуж ай раси нин г 
бачадондан таш қарида ж ойлаш иб, тарақ қи й қи ли ш и га айтилади. Эндоме- 
триоз ўзгариш и бўлган ердан тўқи м ан и олиб, м икроскоп остида қаралса, 
кескин чегараланган, м айда-майда пуф акчага ўхш аш бўш ли қ ёки ари уйи- 
ни н и эслатадиган аломатлар кўрилади. П уф акчалар ичида ш и л и м ш и қ мод- 
да ёки қорам тирроқ парда билан қопланган, гистологик тузилиш и билан 
худди бачадон бўш лиғи ш и л л и қ қавати н и н г тузилиш ига ўхш айди.
Э ндом етриоз ж ой лаш ган ўчоғида п рол и ф ерац и я, секрец и я ёки ҳайз 
кўрганда аж рал ад и ган қонга ўхш аш қон қ уй и л и ш белгилари кузатилад и, 
яъни бачадон ш и л л и қ қаватидаги тухум дондан аж ралиб ч и қад и ган сте- 
роид ва гонадотроп горм онлар таъсирида бўладиган ц и к л и к ўзгариш ларга 
ўхшаш алом атлар кузатилади.
Э ндометриозлар эса ўз атрофида ж ойлаш ган тўқим аларга ўсиб кириш
хусусиятига эга. Бу билан тўқималарга протеолитик таъсир қи либ уларни 
парчалаб, ундан ҳам чуқурроқдаги қисм ларни зарарлантириш и м ум кин. Э н- 
дометриоз чегараси нотекис бўлиб, у сероз, муш ак ва ш и л л и қ қаватларга, 
терига, суяк усти пардасига, ҳатто суяк тўқим асига қам ўсиб киради, эндоме- 
триоз пуфакчаси ёрилганда аъзонинг ҳамма қисмларига қон, лим ф а йўллари 
орқали тарқалиш и кузатилади. Гинекологик касалликлар орасида эндоме- 
триоз 8-30% ҳолларда учрайди. Э ндометриознинг келиб чиқиш сабаблари:
1. 1896 й и ли Л и кленгаузер — туғм а эм б ри он ларн и н г қолд и қ лари дан
таш к и л б ўли ш и н и таъриф лади.
2. 1896 
й и ли
И ванов, 
қорин 
пард аси н и н г мезотелий 
қаватида 
эндом етриоз ш ак л л ан и ш и н и таъриф лади.
3. И м п л ан тац и о н назари я.
4. М играци он назари я.
5. И м м унологик назария.
6. Старцева так .ш ф и бўйича Т -лим ф оцитлар хос ҳуж ай р ал ар н и н г қон 
орқали тарқали ш и .
7. Гормонлар н азари яси - бу назари я тараф дорлари эстроген м оддасини 
таж рибада кўп м иқдорла ю бориб эндом етриоз к а сал л и ги н и пайдо 
қи лган лар.
Э н д ом етри озн и н г ю зага келиш и ва ривож л ан и ш назари яси
1. Э м брионал 
назария: 
бу 
н азари яга 
асосан 
эндом етроид 
гетеротоп и ял ар парам езонеф рал (М ю ллер) йуллари ёки эм брионал 
қ о л д и қ ҳ у ж ай р ал ар и д ан ривож лан ади (булардан к ей и н ч ал и к ж и нсий
126

---

аъзолар ва эндом етрий вужудга келади). Бу н азари ян и исботлаш да 
В.П. Баскаков 1979 йили «Э ндом етри ознин г болалар ва ўсм ирларда 
(12-13 ёш), ривож лан иш и ва ж и н си й аъзолар н уқсонлари билан 
қўш и л и б келиш и» ҳақида айтиб ўтган.
2. И м п л ан тац и он назария бўйича. 
Бачадон ш и л л и қ қ а в а т и н и н г 
ҳуж айралари қайз даврида ҳамда гин екол оги к м уолаж алар вақти д а 
ж и н си й аъзолар я қи н и д аги тў қ и м а ва аъзоларга т ар қ ал и ш и
м у м ки н , яън и гинекологик таш хи с вақтид а, бачадон н ай лари га 
ҳаво 
ю борилганда, 
эр о зи ян и
эл ектрок оагул яц и я 
қ и л и н ган д а. 
Э ндом етриозни тўғри ичак ва б ач ад о н н и н г м уш ак қатл ам и д а, 
бачадон кенг б о й л а м и н и н г орқа том онида к ў п р о қ уч раш и бу 
н аза р и я н и н г тў ғри л и ги н и исботлайди.
3. М етап ластик 
назария 
эн дом етр и о зн и н г 
ю зага 
к ели ш и д а 
м етап лазияга учраган қорин пардаси мезотелийси туради (М айер).
4. Эдометроз пайдо бўлиш ида ирсий о м и л н и н г ҳам аҳ ам и яти бор.
5. Н ей ро-эн докри н
н азари яси га 
асо сан
ги п о тал ам о -ги п о ф и зар - 
тухумдон системасидаги б о ғл и қ л и к н и н г бузилиш и, тухум дон иш 
ф а о л и ят и н и н г ўзгариш и натиж аси да ф олли куллар ет и л и ш и н и н г
с еки н л аш и ш и организм да эстроген горм онларнин г к ам ай и ш и га 
сабаб бўлади, о ву л яц и ян и н г кеч и к и ш и га ва сар и қ т ан а ф ао ли яти