Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

Мулоқот тузилмаси коммуникатив (ўзаро ахборот алмашиниш), интер-
фаол (қайтар алоқали, диалогли, ҳатти-ҳаракатли ўзаро ахборот алмашиниш) 
ва парцевтив (ҳамкорларнинг бир-бирини тушуниши, баҳолаши орқали ўзаро 
ахборот алмашиниш) жиҳатларга эга. 
Шундай қилиб, шахснинг ижтимоий қиёфаси унинг атрофдаги одамлар 
ҳаёти билан ўзаро муносабатида намоён бўлади. Шахс камолотига бундай ён-
дашиш яхлит биоижтимоий жараённи акс эттиради. Бу жараёнда нафақат 
миқдор, балки сифат ўзгаришлари ҳам рўй беради ва қуйидаги бир қатор зид-
диятлар ҳал этилади:
1) фаолият турлари келтириб чиқарадиган янги эҳтиёжлар билан уларни 
қониқтириш имкониятлари ўртасидаги зиддиятлар;
2) боланинг ўсиб борувчи жисмоний ва маънавий имкониятлари билан 
эски, олдиндан шаклланган ўзаро муносабат шакллари ва фаолият турлари 
ўртасидаги зиддиятлар;
3) ёшларга жамият (катталар) томонидан қўйиладиган ошиб борувчи та-
лаблар билан шахс камолотининг амалдаги даражаси ўртасидаги зиддиятлар.
Бу зиддиятлар барча ёшдаги одамларга тегишли бўлиб, муайян ёшга боғ-
лиқ ҳолда ўзига хос тарзда намоён бўлади. Зиддиятларнинг бартараф этилиши 
фаолиятнинг бирмунча юқори даражаларини шакллантириш ва йўлга қўйиш 
орқали юз беради. Натижада бола ўз камолотининг хийла юқори даражасига 
кўчиб ўтади: эҳтиёж қондирилади, зиддият бартараф этилади. Бироқ қондири-
лган эҳтиёж юқори тартибли янги эҳтиёжни вужудга келтиради. Битта зиддият 
иккинчиси билан алмашади ва шу тариқа шахснинг узлуксиз камол топиши 
давом этади. Бу жараёнда маърифат шахс ривожланиши ва камолотини таъ-
минловчи энг муҳим учинчи омил сифатида намоён бўлади.
Демак, шахс камолоти – шахснинг жисмоний, руҳий ва маънавий хусу-
сиятларида миқдор ўзгаришларидан сифат ўзгаришларига диалектик ўтиш би-

---

70 
лан тавсифланадиган мураккаб, узоқ давом этадиган зиддиятли жараён. Шахс 
камолоти психология ва педагогика фанларининг умумилмий категорияси 
бўлиб, психология - шахс руҳий камолотининг қонунларини изоҳлаб берса,