Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

Таълим методикаси – таълим методларини қўллаш (амалга ошириш) 
учун турли хил таълим воситалари мажмуи ёрдамида бажариладиган дидактик 
техникаларнинг (усуллар, услублар ва операцияларнинг) мантиқийлиги, из-
чиллигидир (9.3-расм). 
Ўқитувчилар томонидан қўлланиладиган таълим методлари мажмуи 
бошланғич синфлардан то юқори синфларга қадар ўзгариб ва мураккаблашиб 
боради. Ушбу жараёнда айрим методларни қўллаш қайталаниши ошса, айрим-
ларини қўллашга эҳтиёжлар камаяди. Таълим методларидан фойдаланиш кў-
лами ва ҳолати ўқитувчиларнинг касбий тайёргарлиги ва маҳорати даража-
сига боғлиқ ҳолда ҳам ўзгариб туради. 
Педагогик жараёнда таълимнинг ҳар қандай мақсади, мазмуни ва ташки-
лий шаклидан қатъий назар 8.2-расмда келтирилган таълим методикаси ту-
зилмаси татбиқ этилади. Бунда таълим воситалари ҳал қилувчи аҳамият касб 
этади. Масалан, бир ўқитувчи битта дарсда 1-2 воситадан, иккинчи ўқитувчи 
худди шундай дарсда 2-3 воситадан фойдаланиб дарсни ташкил этиши мум-
кин. Бошқача айтганда, таълимнинг маълум бир методи бир неча восита-
лардан фойдаланган ҳолда амалга оширилиши мумкин. Худди шу ҳолат таъ-
лим методикаларининг хилма-хил бўлишига олиб келади. Таълим методикаси-
нинг ядроси, яъни негизи бўлган дидактик техника ҳар бир ўқитувчининг ил-
мий салоҳияти, педагогик маҳорати ва қўллайдиган таълим воситаларига боғ-
лиқ ҳолда ҳар хил бўлиши мумкин. Шу сабабли ҳар бир ўқитувчининг мето- 
дикаси ҳар хил бўлади 
Педагогик тизим замонавий техник тузилмалардан фарқли ўлароқ, ти- 

---

238 
 
рик инсонсиз (одамсиз) ишлай олмайди.
Методика ўқитувчига ҳатти-ҳаракатлар эркинлигини беради. Методик 
меъёрлар қанчалик аниқ бўлмасин, ўртамиёна табиатга эга бўлиб, амалиётчи 
ўқитувчига ўзининг иш шароитлари, шахсий хусусиятлари ва ўқувчиларнинг 
индивидуал хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда таълим методикасига ўзгар-
тиришлар киритиш, уни қайта белгилаш имконини беради.
Демак, ҳар бир ўқув фани бўйича ўқув йилига ва ҳар бир дарсга мўлжал-
ланган меъёрий ўқув материаллари ким бўлишидан қатъий назар ҳар бир ўқи-
тувчининг кундалик шахсий касбий фаолиятида қайта ўзгаришларга учрайди. 
Гап шундаки, мактабда ишлаб чиқариш соҳалари каби технологиялар эмас, 
балки ўқитувчи “хўжайин” бўлиши керак, яъни шахсни технологиялар эмас, 
кучли шахс – етук педагог шакллантиради.