Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

Назорат қилиш методлари – ўқув жараёни ҳақида маълумот олишга, 
унинг самарадорлигини рўёбга чиқаришга имкон берадиган ташхисий фао-
лият услубларидир. Назорат қилишнинг қуйидаги методлари фарқланади:
1) оғзаки назорат методлари  – савол-жавоб шаклидаги сўров (ёппасига, 
якка тартибда), суҳбат, синов, оғзаки имтиҳон, матнни ўқиш;
2) ёзма назорат методлари – назорат иши, диктант, баён, иншо, рефе-
рат, тест, ёзма синов ва имтиҳон;

---

247 
3) амалий назорат методлари – амалий ва лаборатория ишлари, илмий-
тажриба ва синов ишлари, масалалар ечиш, чизма ва хариталар чизиш, асбоб-
ускуналар ясаш ва ҳ.к.;
4) дастурлаштирилган назорат методи - компьютердан фойдаланган 
ҳолда;
5) рейтинг назорати методи - ўқувчилар билим савияси ва ўзлаштириш 
даражаси кўрсаткичларини жорий (оғзаки сўров, тест, суҳбат, назорат иши, уй 
вазифасини текшириш), оралиқ (ёзма ва оғзаки сўров, тест) ва якуний (таянч 
тушунча ва ибораларга асосланган “ёзма иш”) аниқлаш ва баҳолаш.
Назорат методлари турларининг ўзига хос афзаллик ва камчиликлари 
мавжуд. 
Назорат қилиш шакллари ўқув ишларини ташкил этиш шаклларига боғ-
лиқ бўлади. Ўқитувчи уни мавзулардан келиб чиқиб танлайди. Назоратнинг 
асосий тўртта шакли мавжуд: 
1) оммавий (ёппасига) назорат) - ўқитувчи ўқувчиларга ўтилган ма-
териалнинг маълум бир ҳажми бўйича саволлар беради, ўқувчилар унга қисқа 
жавоб қайтаради. Мазкур сўраш кўпчилик ўқувчини назорат қилиш имконини 
беради ва бутун гуруҳни фаоллаштиради. Аммо бу назоратни ўқувчиларнинг 
билим даражасини ҳар томонлама аниқлаш учун қўллаб бўлмайди; 
2) гуруҳли назорат - ўқувчиларнинг маълум бир қисми назорат қили-
нади. Ўқитувчи томонидан ўқувчилар гуруҳига вазифалар берилади ва гуруҳ 
томонидан бажарилади. Лекин масалани ҳал қилишда бошқа ўқувчилар ҳам 
қатнашишлари мумкин. Гуруҳ ишлаётган пайтда бошқа ўқувчилар бўш қол-
майди, улар ўртоқлари бажарган ишларини баҳолаши учун ўз устида ишлаб 
ўтиради; 
3) якка тартибдаги назорат - ҳар бир ўқувчида шаклланган билим, 
кўникма, малака ва компетенциялар билан мукаммал танишиш учун фойдала-
нилади. Назоратнинг бу шаклида ҳар бир ўқувчига алоҳида топшириқлар бе-
рилади, одатда, ўқувчилар жавоб бериш учун синф доскаси олдига чақирила-
ди; 
4) ўз-ўзини назорат қилиш - таълим жараёнида ички қайтар алоқанинг 
бўлишини таъминлайди. Назоратнинг бу шакли психологик мезонларга асос-
ланади. Унинг самарадорлиги ўқитувчининг касбий маҳоратига боғлиқ.