F. I. Salomova Bilim sohasi: 500000 – “Ijtimoiy ta’minot va sog’liqni saqlash” Ta’lim sohasi: 510000 – “Sog’liqni saqlash”

B guruhiga mansub bo’lgan vitaminlarga bo’lgan gigiyenik talab 

Vitamin 

Fiziologik 

ehtiyoj (mg) 

Yetishmasligi 

Manbalar 

 Tiamin (B

1

) 

1,1-2,1 

Beri-beri 

 Donli 

mahsulotlar, 

jigar, hamirturush 

Riboflavin (B

2

) 

1,5-2,4 

Xeyloz, 

stomatit, 

glossit, anemiya 

Sut, 

no’xat, 

non, 

hamirturish 

Nikotin kislota PP 

14-28 

Pellagra 

Yormalar,  no’xat,  non, 

hamirturush  

Pantoten kislota B

3 

5-10 

O’rganilmagan 

Ko’pgina 

oziq-ovqat 

mahsulotlarida 

Piridoksin B

6 

1,8-2 

Polisimptomlar 

Hamirturush, 

jigar, 

no’xot, 

bulg’or 

qalampiri, baliq 

Biotin N 

0,15-0,3 

Dermatit 

Ko’pgina 

oziq-ovqat 

mahsulotlarida 

Foliy kislota B

9 

200 mkg 

Anemiya 

Hamirturish, 

jigar, 

poliz 

mahsulotlari, 

go’sht 

Sianokobalamin B

12 

3 mkg 

Anemiya 

Jigar,  buyrak,  go’sht, 

baliq, tuxum 

      

Suvda  eruvchi  vitaminlarningn  eng  tipik  vakili  C  vitamini  yoki  askorbin 

kislotasidir.  Bu  vitaminga  bo’lgan  kunlik  ehtiyoj  uning  biologik  ta’siridan  kelib 

chiqadi.  Organizmga  C  vitamini kam  miqdorda iste’mol  qilinsa  gipovitaminoz  va 

tushmay  qolgan  taqdirda  "Singa"  kasalligi  kelib  chiqadi.  Bunday  kasallik  holatini 

oldini  olish  uchun  odam  kunlik 

ovqat mahsulotlari orqali o’rtacha 30 

mg  askorbin  kislotasini  iste’mol 

qilsa  kifoya  deb  qaraladi,  ammo 

organizmning 

umumiy 

tonusini 

oshirish  maqsadida  kuniga  60-100 

---

 

51 

 

mg  C  vitaminini  iste’mol  qilish  tavsiya  etiladi.  Farmakologik  ta’sirga  erishish 

uchun  esa  kuniga  200-600  mg  miqdorda  iste’mol  qilish  kerak  bo’ladi.  Odam 

organizmida C vitamini hosil bo’lmaydi, shuning uchun uning asosiy manbai ovqat 

mahsulotlari  hisoblanadi.  C  vitaminini  o’z  tarkibida  ko’p  miqdorda  na’matak, 

qorag’at,  sitrus  mevalari,  karam,  kartoshka,  ko’katlar-selderey,  ukrop,  petrushka, 

shovul  kabilardir.  C  vitaminining  biologik  faolligini  hisobga  olib,  uyushgan 

jamoalarda  -  bolalar  muassasalari,  kasalxonalar,  sanatoriyalar,  tug’ruqxonalar, 

nogironlar  uyi,  qariyalar  uyi  kabilarda  ovqatlarni  vitaminlashtirish  tavsiya  etiladi, 

jumladan  sutni  vitaminlashtirish  yoki  uchinchi  ovqat  hisobida  meva  sharbatlarini 

berish  tavsiya  etiladi.  Odam  organizmining  bioflavinoidlar  va  vitaminsimon 

moddalarga bo’lgan kunlik ehtiyoji 2.3.2-jadvalda keltirilgan. 

2.3.2-jadval 

Odam organizmining bioflavinoidlar va vitaminsimon moddalarga bo’lgan kunlik 

ehtiyoji 

Vitamin 

Bir kunlik 

fiziologik 

ehtiyoj 

Mahsulot manbalari 

Bioflavinlar vitamin-P 

50 mg 

ho’l  mevalar,  poliz  mahsulotlari, 

grechixa, choy 

Lipoat kislota 

0,5 mg 

juda ko’p mahsulotlar 

Orat kislota (B

13

) 

0,5-1,5 mg 

jigar, duraja, sut 

Pangam kislotasi (B

15

) 

2,0 mg 

don mahsulotlari 

Paraaminobenzoy kislotasi 

Aniqlanmagan  hamma ovqat mahsulotlari 

Xolin (B

4

) 

1,5-3,0 mg 

sut, go’sht, non 

Inozit (B

8

) 

1,0-1,5 mg 

hamma ovqatlarda 

Karnitin 

aniqlanmagan  go’sht 

Metilmetionin 

Vitamin U 

aniqlanmagan  poliz mahsulotlari, ho’l mevalar 

 

Ko’pgina  bioflavinoidlar  va  vitaminsimon  moddalar  terapevtik  ta’sir 

xususiyatiga  ega  bo’lganligi  sababli  davolash  amaliyotida  dorivor  moddalar 

sifatida qo’llanadi. 

---

 

52 

 

Insonning  ovqati  tarkibidagi  muhim  elementlardan  biri  -  mineral  moddalar 

bo’lib,  ular  organizm  to’qimalari,  hujayralari,  organlarini  shakllanishi, 

organizmning  kislotali-ishqoriy  muvozanatini  ushlab  turishda,  tuz  va  suv 

almashinuvini boshqarilishida va yana ko’p fermentativ jarayonlarda qatnashadi. 

Organizm tarkibiga kiruvchi moddalar katta miqdorlarda (makroelementlar) 

va  kichik  miqdorlarda  (mikroelementlar)  ishtirok  etishlari  mumkin.  Mineral 

moddalar  ikki  guruhga  bo’linadi:  ishqoriy  va  kislotali  ta’sir  ko’rsatuvchilar. 

Ishqoriy  ta’sir  etish  xususiyatiga-kaltsiy,  magniy,  kaliy,  natriy;  kislotali  ta’sir 

ko’rsatuvchilari  qatoriga-fosfor,  oltingugurt,  xlor  elementlarini  kiritish  mumkin. 

Bioelementlar  qatoriga  64  ta  kimyoviy  elementni  kiritish  mumkin,  ularning  eng 

muhimlari - temir, mis, kobalt, ftor, rux, marganes kabilar hisoblanadi. 

Organizmning  muhim  kimyoviy  elementlarga  bo’lgan  kunlik  ehtiyoji  va  ularning 

manbalarini quyida 2.3.3-jadvalda keltirilgan: 

2.3.3-jadval  

Organizmning muhim kimyoviy elementlarga bo’lgan kunlik ehtiyoji 

Element

 

Kunlik ehtiyoj

 

Manbai

 

Kaltsiy 

800-1200 mg 

Sut va sut mahsulotlari 

Magniy 

400 mg 

Don mahsulotlari 

Kaliy  

3-5 g 

quritilgan meva, dukkaqli mevalar 

Natriy  

4-6 g 

osh tuzi 

Fosfor  

200-1800 mg 

Sut, sut mahsulotlari, baliq, go’sht 

Oltingugurt 

1,0 g 

Go’sht, baliq, sut mahsulotlari 

Xlor  

5-7 g 

osh tuzi 

Temir 

10-30 mg 

jigar,  tuxum,  non,  saryog’,  grechixa 

(marjumak) 

Mis 

0,4-2,0 mg 

barcha mahsulotlar 

Yod 

150-200 mkg 

Biogeokimyoviy fondagi mahsulotlar 

Kobalt 

200 mg 

Hayvon mahsulotlarida ko’proq