Ёзёвон чўллари давлат табиат ёдгорлиги ўсимликлар дунёси бўйича мoниторинг ўтказиш

IV. Шўрхок тупроқли чўл ўсимликлари.
Бу холадаги чўлларда (биотопларда) тупроғи шўрхок, нам, шўр ва қум тупроқлардан иборат бўлади. Марказий Фарғона чўлларида шўр тупроқли ерлар (ўта шўрланган) унчалик катта майдонларни ишғол қилмайди. Ёзёвон чўлларида ҳам шўрхок тупроқли ерлар ҳам кичик-кичик майдонларда, тарқоқ холда учрайди. Шўрхокерларнинг ҳосил бўлишига сабаб, қишги, баҳорги, қор ва ёмғир сувларининг тепаликлардан пастликлар тамон оқиб келиши (шўрларни ювиб олиб келиши), натижада сувлар қум таркибидаги тузларни эритиб, пастга олиб тушади. Хар йили шу хилда бу жараённи такрорланиши натижасида шўрхок ерлар ҳосил бўлади. Шўрхок ерларнинг юза қисмида сувда тез эримайдиган, ўсимликлар учун зарарли тузлар кўп бўлади. Шўрхокерлар тупроқдаги тузларнинг миқдорига қараб, ерларни юза қисми юмшоқ ёки қаттиқ бўлади. Ҳамда бўртган бўлади. Баъзан шўр ерларнинг юзаси қотиб, ғишт каби қатламлар ҳосил қилади. Унинг қалинлиги 10 смдан ортиқ бўлиши мумкин. Бундай ерларда ўсимлик деярли ўсмайди, фақат унинг чекка қисмларидагини ўсиши мумкин. Шўрт тупроқли ерлардан ташқари оғир ва зич гил тупроқли текисликлар ҳам бор. Буларни таъқирлар дейилади. Таъқирлар марказий Фарғона чўлларида кам учрайди, учраса ҳам жуда кичик-кичик майдонларда учрайди. Бундай ерларда қишда ва баҳорда сув тўпланиб кичик кўллар ҳосил қилади. Ёзда бу кўллардаги сувлар қуриб, соз тупроқ аралашган ёриқ ерлар ҳосил бўлади. Бу ерлар ҳаво исиши билан янада қотиб, қаттиқлашади. Бундай ерларда ҳам ўсимликлар ўсмайди, ёки унинг фақат қирғоқларда сийрак холда ўсади. Унинг ўрталарида эса айрим ксерофит ўсимликларгина ўсади холос.
Марказий Фарғона чўлларида шўрхок ерлар ўзлаштириш қийин бўлган 80 000 гектардан ортиқроқ ерни ташкил қилади. Бу хилдаги ерда асосан поялари этли, барглари қисқарган шўрадошлар оиласига мансуб ўсимликлар тарқалган. Шўрхок ерларда тарқалган ўсимликлар тур сони 131 турдан таркиб топган бўлиб, шундан 94 тури Ёзёвон чўлларида ҳам учрайди. Улар физиологик қирғоқчиликка яхши мослашган кисерофик ўсимликлардир. Шўрхок ерларда кенг тарқалган, ландшафт ҳосил қилувчи ноёб, камёб амалий аҳамиятга эга бўлган турлари ҳақида тўхталиб ўтамиз.