Eynshteyn. Nisbiylik nazariyasi

Gravitatsion linza 
 
Kelib chiqishiga ko„ra vengr millatiga mansub bo„lgan muhandis va ishqiboz olim Rudi 
Mandl 1936 yilda shuday hodisani qayd etdi: oddiy linza yorug„lik nurlarining yo„nalishini 
o„zgartirgani singari, ulkan massali jismlarning gravitatsiya maydoni ham elektromagnit 
nurlanishlarning yo„nalishini o„zgartirar ekan. Agar Yer va muayyan yulduz oralig„idagi 
fazoda bir chiziqda joylashgan ulkan massali jism mavjud bo„lsa, unda Yerdagi kuzatuvchi 
o„sha yulduzning yorug„ligining ortishini ko„rradi. Bunday hodisa haqida Eynshteyn ancha 
avval, 1912 yildayoq fikr bildirgan edi. Lekin u keyinchalik bu hodisani amalda kuzatishning 
imkoni bo„lmaydi deb hisoblab, mazkur g„oyadan voz kechgan. Oradan 20 yil o„tib, 
Mandlning qiziqarli xulosalaridan rag„bat olgan holda Eynshteyn, o„zining o„sha eski 
qaydlarini yana bir bora tekshirib chiqdi va olgan natijalarining ba‟zilarini «Fan» jurnalida 
e‟lon qildi. O„sha maqolasining so„nngi paragrafida, ya'ni, xotima qismida u, mazkur 
fenomenni hisob-kitob qilish uchun, fan-texnikaning imkoniyatlari yetarli emalsigini ta‟kidlab 
so„ziga yakun yasagan edi. 1930-yillardagi ilm-fan taraqqiyoti darajasi haqiqatan ham bunga 
imkon bermasdi. Lekin, 1979 yilga kelib, Arizonadagi Kit-Pik rasadxonasi xodimlari Dennis 
Uolsh, Robert Karsvell, hamda, Rey Veyman birgalikda, koinotni kuzata turib, ikl bora 
gravitatsion linzalarni qayd etishga muvaffaq bo„lishdi. Gravitatsion linzalar tufayli yuzaga 
keladigan optik aldanishlar turkumiga yoylar, yorug„ gardishli doiralar (oykamalak singari), 
yorug„lik krestlari, ko„plik sondagi bir xil tasvirlar kabilar kiradi. Quyidagi rasmda, galaktika 
tufayli yuzaga kelgan gravitatsion linza tasvirlangan: u kvazarning ikkita joyda ko„rinishiga 
sababchi bo„ladi.
Yer 
Vizual chiziq 
Kvazarning ko‘rinadigan 
joylashuvi