Эволюцияси Режа: Молиявий тизим ёрдамида ресурсларнинг вақт (замон) ва маконда айланиб юриши

қарзни таъминлаш (cоллатерализатион) принципидан кенг фойдала-нилади. Шундай ёндашув туфайли, кредиторнинг қарз олувчининг фаолияти устидан назорат бўйича харажатлари сезиларли даражада камаяди. Бу ҳолатда унга фақат, қарзни таъминлаш сифатида тақдим қилинган актив-ларнинг бозор қиймати қарзнинг асосий суммаси ва унинг фоизини тўлашга етарли бўлишининг ташвишини қилиш қолади, холос.
Технологиялар ривожланиб борган сари қарзнинг таъминланиши учун хизмат қиладиган турли хил иш активлари (масалан, қарз олувчининг товар-моддий заҳирасига кирувчи товарлар)ни баҳолашга, шунингдек, улар устидан назоратга кетадиган харажатлар доимий равишда камайиб бормоқда. Бунинг натижасида бу каби келишувлардан фойдаланиш соҳаси кенгай-моқда.
Йўлга қўйилган молиявий тизим туфайли комитент ва комиссионер ўртасидаги муаммоларни ҳам юмшатиш мумкин. Жумладан, агар персо-нал¹¹ни бошқариш иши учун мукофотлаш фирма акцияларининг бозор баҳоси кўрсаткичига боғлиқ бўлса, менежерлар ва акционерлар манфа-атларини аниқроқ мувофиқликка келтириш мумкин. Шунингдек, масалан, кредит шартномасига кредиторнинг ҳуқуқини қўшимча суғурталовчи ("эқуитй киcкер") алоҳида бандни киритиш имкониятини ҳам кўриб чиқамиз. Бу эса корпорация акциядорлари ва кредиторлари манфаатлари ўртасида зид-диятлар келиб чиқиши рискини камайтириш имконини беради. Бу мақсадга эришишга кредиторга акциядорлар ўртасида тақсимлаш учун ҳисоб-ланадиган фойдаларда иштирок этишига йўл берадиган кредит кели-шувининг ҳар қандай тартиби (алоҳида банд) ёрдам беради. Мазкур турдаги кенгроқ қўлланиладиган услублардан бири, қарз тўланмаган ҳолатда кредиторлар ўртасида фойдадан маълум бир фоизнинг тақсимланишини ўз ичига олади; бошқаси – кредитор ўзининг қарз суммасини корпорация акцияларининг олдиндан келишиб олинган сонига конвертация қилиш ҳуқуқига эгалигидир.
Бошқарув персонали фирманинг акциядорлари томонидан сайлани-шини ҳисобга олиш керак. Бу шунга олиб келадики, акциядорлар ва кредиторлар манфаатларининг зиддиятлари юзага келган ҳолатда мене-жерлар одатда, акциядорлар манфаатларини қондириш учун мумкин бўлгунча ҳаракат қиладилар, ва кўпинча буни фирма кредиторлари ҳисобидан амалга оширадилар. Бундай ҳолатларда юзага келадиган маънавий риск муаммоси бошқа шароитларда икки томонлама фойда келтирадиган қарз келишувининг тузилишига халақит бериши мумкин. Келишувга қўшимча қилиб, "эқуитй киcкер" бандини киритиб, бу муаммони юмшатиш ёки ҳатто буткул ҳал қилиш мумкин. Бунинг натижасида фирманинг акция-дорлари ҳам, унинг кредиторлари ҳам ютадилар, холос. Ахир ўзбекларда “Қарс” икки қўлдан чиқади”, “Сиздан – угина, биздан – бугина”, “Сих ҳам куймасин, кабоб ҳам”, деб бекордан-бекорга айтилмаган.

1^Bu o‘rinda “intertemporal” so‘zining so‘zma-so‘z tarjimasi “vaqtlar orasida” degan ma’noni bildiradi.

2^ “Alternativ” – mumkin bo‘lgan ikki yoki bir necha imkoniyatdan birini tanlashga asoslangan; muqobil. “Alternativa” fransuzcha “alternative”, lotincha “alter” – ikkitadan bittasi. 1. Bir-birini inkor etuvchi imkoniyatlardan birini tanlash; muqobillik. 2. Shu imkoniyatlardan biri. Qarang: o‘sha manba. J.I. – B.75.

3^ Bunga misollar keltiringchi?!

4^ “Veksel” nemischa “Wechsel” – o‘zgarish; almashtirish. Qarang: o‘sha manba. J.I. – B.454.

5^ “Komitent” lotincha “committens”, “committentis” – topshiruvchi, topshiriq beruvchi Komissionerga o‘zining, ya’ni komitent hisobidan, lekin komissioner nomidan savdo bitimini tuzish haqida topshiriq beruvchi tomon (shaxs yoki tashkilot). Qarang: o‘sha manba. J.II. - B.394.

6^ «Komissioner» fransuzcha «commissionnaire», lotincha «commissio» - topshirish; topshiriq. Komitent hisobidan va uning foydasiga, lekin o‘z nomidan bitimlar tuzadigan shaxs yoki tashkilot – savdo-sotiq ishidagi vositachi. Qarang: o‘sha manba. J.II. - B.394.

7^ “Stimul”ning faqat “rag‘bat”dan iborat emasligini tasdiqlovchi yana bir misol.

8^ “Stimul”ning faqat “rag‘bat”dan iborat emasligini tasdiqlovchi navbatdagi misol.

9^ “Bu misol ham “stimul”ning faqat “rag‘bat”dan iborat emasligini yana bir karra tasdiqlaydi.

10^ “Stimul” va “rag‘bat” hamda “stimullashtirish” va “rag‘batlantirish”ning turlicha ekanligini tasdiqlovchi misollardan yana biri.

11^{ “Personal”} lotincha “personalis” – shaxsiy. Korxona, muassasa xodimlari yoki ularning ixtisosiga ko‘ra bir guruhi. Qarang: o‘sha manba. J.III. - B.247.